Συνέντευξη στην Έλενα Κοντράτοβα
Στην πρωτεύουσα της Ελλάδας Αθήνα, πρόσφατα, πραγματοποιήθηκε το Φεστιβάλ ρωσικού κινηματογράφου. Η διοργάνωση έγινε με την υποστήριξη του Κρατικού Ιδρύματος Κινηματογραφίας της Ρωσίας στα πλαίσια του αφιερωματικού έτους στη Ρωσία το 2016 στην Ελλάδα. Ο θεατής είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει το «χρυσό αρχείο» του ρωσικού κινηματογράφου, καθώς επίσης και να συναντήσει με τους δύο επιφανείς σκηνοθέτες κινηματογράφου της Ρωσίας, τον Αλεξάντρ Σοκούροφ και τον Βλαντίμιρ Χοτινένκο. Οι δύο αυτοί τεχνίτες του σινεμά, ο καθένας από τη σκοπιά του, μοιράστηκε με τους θεατές την άποψή του για την τρέχουσα επικαιρότητα και για τη ζωή, χωρίς πιέσεις, αφήνοντας το κοινό να αναζητήσει μόνο του τις απαντήσεις στις ταινίες που παρακολουθούσε. Ο μεγάλος τεχνίτης θέτει το ερώτημα προς το θεατή, συγκλονίζει την ψυχή του, δεν αφήνει το υποσυνείδητό του να ησυχάσει. Ένας τέτοιος τεχνίτης της μεγάλης οθόνης είναι και ο Αλεξάντρ Σοκούροφ. Αναμφίβολα, οι ταινίες του Σοκούροφ δεν είναι από εκείνες τις οποίες μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τρώγοντας ποπκόρν. Είναι ταινίες που προβληματίζουν τον θεατή, ο οποίος έχει συνηθίσει να βλέπει χολλιγουντιανές εφήμερες επιτυχίες και τον υποχρεώνει να στοχαστεί πάνω στις μορφές και τις σκέψεις των ηρώων των ταινιών του, ανεξάρτητα από το αν αντιμετωπίζουμε αρνητικά ορισμένους από αυτούς…
Το επάγγελμα του δημοσιογράφου συχνά σου προκαλεί το αίσθημα του ανικανοποίητου και της απογοήτευσης, μερικές φορές όμως σου κάνει εκπληκτικά δώρα, τα οποία θυμάσαι σε όλη σου τη ζωή.
Ένα από αυτά τα δώρα είναι η συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Αλεξάντρ Σοκούροφ.
Καλώς ήλθατε στην Ελλάδα κ. Σοκούροφ.
Καλώς σας βρήκα.
Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς, ως προς τις σπουδές σας είστε ιστορικός. Σας βοήθησε αυτό στην επιλογή της θεματολογίας των ταινιών σας;
Με βοήθησε πάρα πολύ, αλλά μου προκάλεσε και πολλά προβλήματα. Κι αυτό γιατί η πανεπιστημιακή μου μόρφωση, αυτή που απέκτησε στην Ιστορική σχολή του πανεπιστημίου, είναι μια μόρφωση ευρέως φάσματος γνώσεων. Στην ιστορία της ζωής, ως χώρος, όπου όλα συνδέονται μεταξύ τους, το ένα απορρέει από το άλλο κι εσύ αρχίζεις να κατανοείς ή να μαντεύεις την ύπαρξη κάποιων νόμων, οι οποίοι υπάρχουν ή πρέπει να υπάρχουν ανάμεσα στον άνθρωπο και το χρόνο. Αυτό, φυσικά, περιορίζει τον ορισμένο εσωτερικό χώρο. Και τώρα, καταλαβαίνω πως θα έπρεπε να φοιτήσω στη Φιλολογική σχολή και όχι στην Ιστορική. Η Φιλολογική σχολή μας προσφέρει ένα πιο εκλεπτυσμένο γούστο, εξελίσσει το γούστο, του προσδίδει ποιότητα. Ή για να είμαι πιο ακριβής μας βοηθάει να καταλάβουμε την ποιότητα.
Για πολλά χρόνια τα έργα σας, ιδιαίτερα τα πρώτα, είχαν πολλή άσχημη υποδοχή από τους κριτικούς, παρέμεναν χωρίς διανομή. Υπήρχε μάλιστα ζήτημα φυσικής εξόντωσής σας. Είχατε την ευκαιρία να φύγετε στο εξωτερικό αλλά δεν το κάνατε. Γιατί;
Δε νομίζω πως υπήρξε ποτέ θέμα φυσικής εξόντωσής μου. Πολλοί ήθελαν να συλληφθώ και να φυλακιστώ, κατά τη σοβιετική περίοδο. Θα μπορούσα να πάω στην Ευρώπη μόνο αν αυτοεξοριζόμουν ή αν δραπέτευα. Και το ένα και το άλλο θα προκαλούσε πολύ μεγάλα προβλήματα στους γονείς μου, στον κύκλο των συγγενών μου. Η «φυγή» μου θα προκαλούσε εξαιρετικά δυσάρεστα προβλήματα, για αυτό και δεν θα μπορούσα ποτέ να κάνω κάτι τέτοιο.
Είναι η περίοδος που σας υποστήριξε ο Αντρέι Ταρκόφσκι;
Ναι, γιατί ήμασταν από χρόνια πολύ φίλοι. Είχαμε μια ζεστή, ανθρώπινη σχέση. Η αναχώρησή του από τη χώρα ήταν για μένα μια πολύ δύσκολη δοκιμασία, αλλά, στ’ αλήθεια, όταν ήταν εκεί, εξακολουθούσαμε να έχουμε σχέσεις. Αλλά… παρόλα αυτά υπήρχε το θέμα της απόστασης.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, τελικά ήρθε η αναγνώριση και, όπως από το «κέρας της αφθονίας» άρχισαν να έρχονται τα βραβεία και το όνομά σας συμπεριλήφθηκε στην εκατοντάδα των μεγάλων σκηνοθετών του κόσμου. Πώς τα αντιμετωπίζετε όλα αυτά;
Πρώτον, δεν ήρθε η αναγνώριση, αλλά μια νέα ιστορική πραγματικότητα: η Σοβιετική Ένωση άρχισε να αλλάζει σημαντικά. Η περίοδος αυτή είναι γνωστή σε όλους με το όνομα «περεστρόικα»… Ήταν μια ευγενική, πολύ σημαντική και αναγκαία αρχή για να συνεχίσει να ζει και να αναπτύσσεται ο λαός, ο σοβιετικός και ο ρωσικός, κυρίως. Γι’ αυτό κάτι άλλαξε και στη δική μου ζωή. Άλλαξε η εποχή, άλλαξε το περιβάλλον μου. Παρόλα αυτά, υπήρχε ακόμη το αίσθημα της «ανελευθερίας». Δεν πρόκειται για μια εσωτερική μου ιδιότητα, εγώ, λίγο πολύ, ήμουν ελεύθερος μέσα μου πάντα. Το αίσθημα όμως της ανελευθερίας ήταν στον εξωτερικό κόσμου: με τη μορφή του πολιτικού καθεστώτος στη χώρα, με την μορφή της πολιτικής εξουσίας, με την λογοκρισία, με διάφορους περιορισμούς κλπ. Κλπ. Όταν έπαψαν να υπάρχουν όλα αυτά, τότε τα πράγματα έγιναν πιο εύκολα. Εμείς, όντως, στρέψαμε την προσοχή μας στο ότι όλα αυτά υπάρχουν, αλλά το κυριότερο, ότι η νέα εποχή μου επέτρεψε να δουλέψω πολύ σε διαφορετικές μορφές, σε διαφορετικά είδη. Η αναγνώριση… η αναγνώριση δεν σου δίνει να φας, δεν σε βοηθάει. Είναι… χμ…
Προσφέρει κάποια ικανοποίηση;
Όταν δουλεύεις στο σινεμά, όπου χρειάζονται πόροι, όπου κάθε δυνατότητα συνδέεται με τους πόρους, τότε, πολύ πιθανόν, η διασημότητα κάποια στιγμή να σε βοηθήσει, πολύ συχνά όμως δεν βοηθάει σε τίποτα. Όλοι νομίζουν ότι και χωρίς αυτό ή το άλλο, είσαι μια χαρά.
Αντιμετωπίσατε πολύ θετικά την «περεστρόικα», γιατί όμως είχε τέτοιο τέλος αυτή;
Κατ’ αρχάς δεν είχε κακό τέλος. Είναι, θα λέγαμε «Present Continues tens», ενεστώς διαρκείας. Είναι μια φόρμα που την αγαπώ πολύ. Η διαδικασία αυτή άρχισε πριν από πολύ καιρό και όχι όταν ανέλαβε ο Γκορμπατσόφ. Πολύ παλιότερα. Συνεχίζεται και τώρα. Σε μια τόσο τεράστια χώρα όπως η Ρωσία, η χώρα έχει συμπαντικές διαστάσεις για τον άνθρωπο και είναι πολύ βαριά και μεγάλη. Σ’ αυτή τη χώρα τίποτα και ποτέ δεν γίνεται γρήγορα και ανώδυνα, δυστυχώς. Ποτέ στη Ρωσία δεν γίνεται τίποτα και ανώδυνα, όλα πάντα γίνονται βασανιστικά και δύσκολα. Γι’ αυτό και συνεχίζεται.
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου είπατε ότι η «Ρωσία ασθενεί». Πότε άρχισε αυτή η ασθένεια; Μπορείτε να το προσδιορίσετε χρονικά;
Κατά τη γνώμη μου, αυτό συνέβη πολύ παλιά, ίσως, τη στιγμή της αποδοχής του χριστιανισμού ή, τουλάχιστον, από τη στιγμή που αποδεχτήκαμε την Ορθόδοξη ομολογία πίστεως. Είναι δύσκολο, πολύ δύσκολο να σας πω. Αυτό διαρκεί πολύ…
Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς, οι ταινίες σας απευθύνονται σε ένα κοινό, το οποίο έχει ιστορική προπαίδεια. Έχετε σκεφτεί να χαμηλώσετε τον πήχη, ώστε ο θεατής να μπορέσει να τον προσεγγίσει;
Ξέρετε, κάνω ένα επάγγελμα όπου ένας ξέρει να κάνει κάτι, ενώ ένας άλλος όχι. Αν κάνω τέτοιες ταινίες, πάει να πει ότι μπορώ να φτιάξω μόνο τέτοιες ταινίες και ότι δεν μπορώ να φτιάξω άλλου είδους. Αυτό είναι όλο κι όλο. Δεν υπάρχει κανένα μυστήριο, κανένα παράδοξο σε αυτό. Εγώ απλά δεν ξέρω να κάνω άλλου είδους ταινίες. Όπως ο άνθρωπος, ο οποίος εργάστηκε για πολλά χρόνια με το γυαλί, μπορεί να φτιάχνει βάζα ή άλλα γυάλινα σκεύη, αλλά την ίδια στιγμή δεν μπορεί να γίνει μεταλλουργός.
Αρκετές φορές, κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου, είπατε ότι το πολιτιστικό επίπεδο στη Ρωσία έχει πέσει πολύ. Αυτό όμως το «κενό», αυτός ο χώρος ανάμεσα στο υψηλό και το μέτριο, μπορεί να γεμίσει με διάφορα σκουπίδια;
Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στη Ρωσία αλλά και σ’ εσάς, εδώ στην Ελλάδα. Αυτό φάνηκε στη χθεσινή συναυλία για την επίσημη έναρξη του Φεστιβάλ. Είδατε σε ποιο επίπεδο ήταν; Και στην Κίνα υπάρχει αυτό το πρόβλημα και στο Λονδίνο και στις ΗΠΑ. Οι άνθρωποι είναι έτσι. Η τέχνη άλλαξε, οι άνθρωποι όμως μέσα στην κοινωνία ήταν πάντα έτσι όπως είναι σήμερα. Πάντα, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, ζούσε με γνώμονα μόνο τις καθημερινές της ανάγκες. Τέλος. Πολλοί άνθρωποι για παράδειγμα δεν θέλουν να δουν αυτά που κάνω εγώ. Και πολύ καλά κάνουν. Γιατί οι συγκρούσεις της ζωής είναι πολύ πιο πλούσιες από αυτό που κάνω εγώ κι έπειτα για ποιο λόγο να ενστερνιστούν τις σκέψεις μου… Γενικά τους λυπάμαι κάπως. Δεν έχω όμως καμιά απαίτηση από αυτούς. Απλά οι άνθρωποι ζουν τη ζωή τους, οι άνθρωποι προσπαθούν να ξεπεράσουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στη ζωή…
Στην τετραλογία σας οι τρεις πρώτες ταινίες, ο Μολόχ, ο Μόσχος και ο Ήλιος, αναφέρεστε σε υπαρκτές προσωπικότητες. Είναι ο Χίτλερ, ο Λένιν και ο Ιάπωνας αυτοκράτορας Χιροχίτο. Γιατί επιλέξατε αυτά ειδικά τα πρόσωπα;
Υπάρχει ακόμη και ο Φάουστ.
Ναι, αλλά ο Φάουστ είναι λογοτεχνικός ήρωας. Εγώ σας ρωτάω για ιστορικά πρόσωπα.
Γιατί από αυτούς τους εντός εισαγωγικών «ήρωες» εξαρτιόταν η ζωή άλλων ανθρώπων. Η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Γιατί θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε: «Τι πρόσωπα είναι αυτά, από τα οποία εξαρτιόταν η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων;» Από τις αποφάσεις τους εξαρτιόταν η ζωή και ο θάνατος εκατομμυρίων ανθρώπων. Να για ποιο λόγο τα επέλεξα.
Έχοντας δει τις δύο πρώτες ταινίες της τετραλογίας «Μολόχ» και «Μόσχος», όπου οι βασικοί ήρωες είναι ο Χίτλερ και ο Λένιν, έχω την αίσθηση ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν βαριά ψυχικά ασθενείς. Πώς κατάφεραν αυτοί οι άρρωστοι άνθρωποι να προκαλέσουν τέτοιες οικουμενικές αλλαγές;
Αυτό ακριβώς κάνουν οι άρρωστοι άνθρωποι. Ο Γκαίτε έλεγε «ο δυστυχής και ο άρρωστος άνθρωπος είναι επικίνδυνοι». Αυτό είναι όλο.
Και πώς κατάφεραν να παρασύρουν εκατομμύρια ανθρώπους να τους ακολουθήσουν;
Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι θέλουν κάποιον έξυπνο να κρατάει το τιμόνι της κοινωνίας; Δεν βλέπω κάτι τέτοιο. Και στην Ευρώπη και στη Ρωσία, ανάμεσα σε εκείνους που ηγήθηκαν της κοινωνίας, παρέσυραν εκατομμύρια ανθρώπων, δεν βλέπω να υπάρχουν επιστήμονες ή κάποιοι άνθρωποι των ανθρωπιστικών σπουδών. Ούτε οι Ευρωπαίοι εκλέγουν τέτοιους ανθρώπους. Ο Λεονάρντο Ντα Βίτσι, για παράδειγμα, δεν ήταν ηγέτης. Κανείς από τους ανθρώπους του πολιτισμού, των ανθρωπιστικών σπουδών, δεν έγινε ποτέ ηγέτης κάποιας ευρωπαϊκής χώρας. Όλοι τους είναι οι συνήθεις «γκρίζοι» άνθρωποι.
Σήμερα είναι πολύ ζωηρή συζήτηση για την ταφή του Β. Ι. Λένιν: να θαφτεί το σώμα ή να παραμείνει στο μαυσωλείο;
Φυσικά, κατά τη χριστιανική συνήθεια, το σώμα θα πρέπει να παραδοθεί στη γη. Είναι ένα πρόβλημα. Δεν είναι δικό μου πρόβλημα. Δεν έχω ερωτηματικά σε αυτό το ζήτημα. Αυτό αντανακλά το γενικό χαμηλό επίπεδο της κοινωνικής και ιστορικής κουλτούρας του πληθυσμού της χώρας και του γεγονότος ότι ο πληθυσμός της Ρωσίας δεν είναι ορθόδοξος, δηλαδή στην συντριπτική του πλειοψηφία δεν θέλει να θαφτεί το σώμα. Αυτό είναι όλο. Σύμφωνα με τα ρωσικά εκκλησιαστικά ήθη, τα ορθόδοξα, τα οποία ακολουθεί η ορθόδοξη Εκκλησία, ο άνθρωπος πρέπει να θαφτεί. Δεν τον θάβουν. Αυτό σημαίνει ότι ο πληθυσμός της χώρας δεν είναι ορθόδοξος, δεν έχει εκκλησιαστική συνείδηση και δεν κατανοεί την ιστορία του. Όταν θα κατανοήσει την ιστορία του και θα γίνει, σε ικανοποιητικό βαθμό, ορθόδοξος και μέλος της εκκλησίας, τότε θα θαφτεί και ο Λένιν. Αυτό μπορεί να συμβεί στο άμεσο μέλλον, μπορεί μετά από ένα δύο χρόνια, μπορεί όμως και να μην συμβεί.
Είχατε πολύ καλές σχέσεις με τον πρόεδρο Μπορίς Νικολάγιεβιτς Γιέλτσιν.
Είχαμε θαυμάσιες σχέσεις.
Ωστόσο, κατά τα χρόνια της προεδρίας του στην κοινωνία είχαν καταγραφεί ενδείξεις εκφυλισμού…
Ποιος είπε πως ήταν εκφυλισμός; Κατά την προεδρία του Γιέλτσιν, βήμα βήμα ξεκίνησε η ζωή, εκείνη η ζωή που ήταν δυνατή τότε, μόνο που έγινε σταδιακά, το ένα βήμα μετά το άλλο. Έγιναν σταδιακές αλλαγές στα θεμέλια της ζωής και στο οικοδόμημα του κράτους.
Κατά την προεδρία του Γιέλτσιν είχαμε όμως τη φτωχοποίηση του λαού.
Και τι νομίζετε πως θα μπορούσε να συμβεί κατά τη μετάβαση από τον σοσιαλισμό στην ιδιωτική οικονομία, όχι στον καπιταλισμό, αλλά στην αστική κοινωνία, πιστεύατε πως θα μπορούσε να γίνει αυτό χωρίς επιπτώσεις εν γένει; Δόξα τω Θεώ, να λέμε γιατί θα μπορούσαν να υπάρξουν πολύ σκληρές επιπτώσεις.
Προσπαθήσατε να του αλλάξετε γνώμη; Του είπατε ποτέ «Μπορίς Νικολάγιεβιτς πού πάμε;»
Φυσικά και του μιλούσα. Πολλά τα έβλεπε κι ο ίδιος. Ούτε αυτός όμως, ούτε κανείς άλλος ήξεραν πώς να δημιουργήσουν την απόλυτη, την ιδανική κατάσταση, πώς να βρουν την ιδανική λύση. Κανείς από εμάς δεν το γνώριζε. Να, για παράδειγμα, η Ελλάδα, η οποία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα λειτουργεί στα πλαίσια του αστικού συστήματος αξιών. Γνωρίζει πώς μπορεί η χώρα να βγει από την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει σήμερα; Είναι σε πολύ απλούστερη κατάσταση από εκείνη που βρισκόταν τότε η Ρωσία. Δεν ξέρω… αρχαία κοινωνία, αρχαίες παραδόσεις… Ο Γιέλτσιν δεν μπορούσε να προβλέψει τίποτα, δεν υπήρχε προηγούμενο. Όλοι γνωρίζουν πώς να μεταβούν από την αστική κοινωνία στη σοσιαλιστική, κανείς όμως πώς να επιστρέψει πίσω… Κανείς και ποτέ δεν έκανε ένα τέτοιο πείραμα. Για σκεφτείτε λίγο… κανείς και ποτέ δεν ασχολήθηκε με το πρόβλημα της επιστροφής από εκεί όπου δεν είσαι πια. Εμείς πάντα καθυστερούμε με τις εικασίες, τις οποίες μας θέτει η ιστορία. Είμαστε απλά άνθρωποι, δεν είμαστε θεοί. Πολλές φορές κάνουμε λάθη. Κανένας πολιτειακός παράγοντας δεν είναι στο ύψος των περιστάσεων. Δεν υπάρχουν μεγαλοφυΐες στην ηγεσία των χωρών, για το λόγο αυτό το κράτος κάνει πάντα λάθη και πάντα τα λάθη του κράτους τα πληρώνει ο λαός. Κανείς δεν ξέρει πώς θα διοικήσει την ιστορία, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι που την δημιουργούν.
Η ιστορία της Ελλάδας είναι γεμάτη γεγονότα: η μυθολογία, οι ήρωες, η δουλειά, η επανάσταση, η χούντα, η δημοκρατία. Σας ενδιέφερε ποτέ το ελληνικό ζήτημα;
Όχι. Είναι εξαντλημένο κατά τη γνώμη μου. Γιατί η Ελλάδα, συγκεκριμένα, πέρασε όλα τα στάδια του πολιτισμού, βοήθησε στη δημιουργία μεγάλου πολιτισμού και τίποτα, εκτός από την ευγνωμοσύνη προς τους Έλληνες, δεν υπάρχει για να δοκιμάσουμε. Έκαναν τόσα πολλά για τη δημιουργία του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όσο κανείς άλλος. Οι ίδιοι όμως δεν έγιναν Ευρωπαίοι, δεν πήραν κανένα μάθημα από αυτό.
Η Ελλάδα προσπαθεί να πάρει πίσω το μάρμαρα του Παρθενώνα.
Το ξέρω. Μου κάνουν αυτή την ερώτηση διαρκώς… θα πρέπει να συζητήσει. Αν είναι αναγκαίο, ας κάνουν έρανο σε όλη την Ελλάδα για να τα αγοράσουν. Όταν έπρεπε δεν πρόσεξαν, δεν κατάφεραν να τα προστατεύσουν… Χρειάζεται διπλωματία, θα πρέπει να επεξεργαστούν νόμους… Φυσικά, η κατάσταση είναι απελπιστική, αλλά όχι θανάσιμη. Απλά θα πρέπει να σκεφτούν. Υπάρχουν έξυπνοι άνθρωποι στην Μεγάλη Βρετανία, υπάρχουν και στην Ελλάδα. Θα πρέπει να συναντηθούν, να σκεφτούν και να δουν τι μπορεί να γίνει και πώς.
Προς το παρόν αυτό δεν συμβαίνει.
Αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχουν έξυπνοι άνθρωποι. Πάει να πει πως δεν υπάρχουν εκείνοι οι έξυπνοι άνθρωποι, οι οποίοι θα μπορούσαν να θέσουν αυτό το ζήτημα στο επίπεδο του ενδιαφέροντος διαλόγου.
Η Γερμανία, ουσιαστικά, δεν επέστρεψε στην Ελλάδα το αναγκαστικό δάνειο που της επέβαλε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, το οποίο έπρεπε να πληρώσει το Γ’ Ράιχ μετά το τέλος του πολέμου.
Αν δεν το επέστρεψε, πάει να πει πως πρέπει να το επιστρέψει. Οι Γερμανοί, γενικά, επιστρέφουν. Οι Γερμανοί αναφορικά με τη ναζιστική περίοδο είναι πολύ έντιμοι. Είναι το εντελώς αντίθετο από το πώς συμπεριφέρονται οι Ρώσοι αναφορικά με τη σταλινική περίοδο. Γιατί δεν επιστρέφουν το συγκεκριμένο δάνειο, δεν το γνωρίζω. Θα πρέπει, απλά να δούμε μήπως πρόκειται για κάποιον μύθο. Τα πήραν όντως αυτά τα χρήματα; Αν τα πήραν η Γερμανία θα πρέπει να τα επιστρέψει. Αν υπάρχουν αποδείξεις, έγγραφα, η Γερμανία θα πρέπει να επιστρέψει το δάνειο. Αυτό δεν το συζητάω καθόλου. Θα πρέπει να προσφύγει η Ελλάδα στο Διεθνές δικαστήριο, στον ΟΗΕ κλπ. Σήμερα, υπάρχουν πολλά εργαλεία για να τραβήξει κανείς την προσοχή της κοινής γνώμης σε αυτό το ζήτημα. Δεν ξέρω τι συμβαίνει με τους Έλληνες, δεν τους ξέρω… Χθες, για παράδειγμα, είχα ένα πρόβλημα στο ξενοδοχείο και οι υπάλληλοι φώναζαν τόσο πολύ που σκέφτηκα: «από πού πηγάζει αυτό το πάθος;». Το δωμάτιο που μου είχαν κλείσει, το έδωσαν απλά σε κάποιον άλλο. Η πτήση μου κράτησε όλη τη νύχτα από το Ιράν στην Αθήνα. Καταλαβαίνετε; Αποφάσισα ότι θα γυρίσω πίσω την ίδια κιόλας ημέρα. Αν υπήρχε πτήση για τη Μόσχα, θα έφευγα. Πώς όμως φώναζαν, τι νεύρα είχαν. Τους κοίταζα και σκεφτόμουν: «αν είναι όλοι έτσι νευρικοί και δραστήριοι, τότε τι συμβαίνει στη χώρα σας; Γιατί δεν κατευθύνετε αυτή την ενέργεια προς την κατεύθυνση εξεύρεσης λύσεων για να βγείτε από την άσχημη κατάσταση στην οποία έχετε περιέλθει; Για να ζείτε αυτάρκεις, να μην δανείζεστε από κανέναν, να μην αρπάζετε χρήματα από τις τσέπες των άλλων, να μην έχετε χρέη, να υποχρεώσετε τους ανθρώπους να δουλεύουν». Η κυβέρνηση έχει ως αποστολή να υποχρεώνει το λαό της να δουλεύει. Αυτό είναι όλο. Αυτή είναι η αποστολή της κυβέρνησης. Ο δε λαός, θα πρέπει να είναι λογικός και να αρχίσει να δουλεύει.
Πιστεύετε ότι οι Έλληνες δεν δουλεύουν επαρκώς;
Δεν ξέρω. Σας λέω απλά ότι ο λαός, το κράτος, έχει πολλά χρέη, αυτό είναι πρόβλημα. Δεν πιστεύω τίποτα. Καταλαβαίνω όμως ότι θα έχω χρήματα να φάω πρωινό αν εργαστώ. Αν δεν εργάζομαι, δεν θα έχω χρήματα να πληρώσω το πρωινό μου. Αυτό είναι το πρόβλημα. Πάει να πει πως δεν εργάζομαι αρκετά. Θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε έντιμα τον εαυτό μας. Σε τελική ανάλυση, κάποτε, ακόμη και οι ένδοξοι λαοί, θα πρέπει να δώσουν προσοχή στο πού κατέληξαν.
Έχετε κάποια σχέδια τα οποία μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας;
Επί του παρόντος δεν μπορώ να πω τίποτα. Αυτή τη στιγμή δεν έχω καταλήξει πουθενά: δεν έχω χρήματα, δεν έχω πόρους, προς το παρόν δεν έχω επενδυτές. Ψάχνουμε, σκεφτόμαστε. Σχέδια φυσικά έχω…
Στο κράτος έχετε απευθυνθεί;
Όχι, δεν έχω απευθυνθεί στο κράτος. Δεν πιστεύω πως το ρωσικό κράτος θα μου δώσει χρήματα. Δεν απευθύνθηκα λοιπόν.
Σήμερα θα κάνετε ένα master class. Τι κάνετε συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις;
Το σημαντικό είναι να ενδιαφέρει τους ανθρώπους, οι οποίοι θα έρθουν και το πώς εγώ θα τους πω ενδιαφέροντα πράγματα. Προς το παρόν δεν γνωρίζω. Θα δούμε, ίσως υπάρξουν απαντήσεις σε ερωτήσεις, ίσως μια διάλεξη για την ιστορία, μερικές φορές κάνω μια αναλυτική προσέγγιση κάποιου κινηματογραφικού εργαλείου, μιας μεθόδου δουλειάς. Αν το κοινό είναι νεαρό, φοιτητές, τότε έχει ενδιαφέρον να τους μιλήσεις για το επάγγελμα και για τις μεθόδους δουλειάς στο πλατό και με τους ηθοποιούς. Έτσι όπως το βλέπω εγώ. Συχνά όμως, έχουμε ερωταποκρίσεις. Όταν δεν γνωρίζεις το κοινό, τα εθνικά του χαρακτηριστικά, καλύτερα να μην επιβάλεις τίποτα. Καλύτερα είναι να ικανοποιήσεις το ενδιαφέρον των ανθρώπων για… θα έλεγα, για την άποψη ενός άλλου ανθρώπου. Για την άποψη του ανθρώπου που ήρθε από τη Ρωσία, ο οποίος γυρίζει ταινίες, τις οποίες, πιθανόν, να έχουν δει.
Θεωρείτε πως είστε ένας αντιφρονών;
Θεωρώ πως είμαι ένας ανεξάρτητος άνθρωπος. Αυτός ήμουν όταν υπήρχε η Σοβιετική Ένωση, αυτός είναι και τώρα.. Αντιφρονούντες. Δεν ξέρω τι θα πει αυτό. Υπάρχουν περιστάσεις, συγκρούσεις, στις οποία αναμφίβολα ταυτίζομαι με τον πρόεδρο της χώρας, υπάρχουν όμως και ζητήματα, για τα οποία έχω κατηγορηματικές αντιρρήσεις. Είμαι άνθρωπος ανεξάρτητος και, στο βαθμό που δεν είμαι πια νέος, είναι πολύ αργά, θα έλεγα, να αλλάξει τούτο το καράβι ρότα. Είχα συναντηθεί πολλές φορές με τον κ. Γιέλτσιν σε διάφορες περιόδους της προεδρίας του. Συναντιέμαι και με τον Βλαντίμιρ Πούτιν πότε με αφορμή κοινωνικά ζητήματα, πότε για πολιτικούς λόγους… Σε όλες τις ερωτήσεις που του κάνω ο πρόεδρος μου απαντά, δεν υπεκφεύγει. Μπορεί πολλές φορές να είμαι απότομος, ο Πούτιν όμως μου απαντάει. Για το λόγο αυτό δεν μπορώ να θεωρήσω πως είμαι αντιφρονών, είμαι απλά ελεύθερος Ρώσος καλλιτέχνης.
Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς, καταφέρατε να σώσετε την Αγία Πετρούπολη;
Φυσικά όχι. Οι ίδιοι οι κάτοικοι της Αγίας Πετρούπολης καταστρέφουν αυτή την πόλη. Όλοι είναι καταστροφείς της: οι εργολάβοι, οι αρχιτέκτονες, είναι κάτοικοι της Αγίας Πετρούπολης. Οι γραφειοκράτες, οι αξιωματούχοι, όλοι είναι κάτοικοι της Αγίας Πετρούπολης. Πολλοί από αυτούς έχει κυριευτεί από την επιθυμία να κερδίσουν χρήματα, πάσει θυσία. «Δεν λογαριάζουμε την τιμή», λένε.
Στο κέντρο της Αθήνας βρεθήκατε;
Σήμερα όχι ακόμη, νομίζω όμως ότι σίγουρα τα προβλήματα είναι τα ίδια. Προβλήματα έχει το Μιλάνο, η Ρώμη… Είναι απλά ο ζωντανός καπιταλισμός, η ζωντανή αστική μανιέρα, όταν το ατομικό ή ομαδικό συμφέρον, είναι υπεράνω του επιπέδου του πολιτισμού. Δυστυχώς.
Θα πρέπει να κατανοείς το πού ζεις.
Κύριε Σοκούροφ, σας ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη. Επιτρέψτε μου να σας ευχηθώ κάθε καλό στη ζωή. Ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι δεν σας άρεσε αυτό το ταξίδι και η παραμονή στην Αθήνα.
Όχι, απλά κουράστηκα με αυτά που βλέπω. Δεν πρέπει να απογοητευόμαστε μόνο, θα πρέπει να βρίσκουμε και λίγη ικανοποίηση. Σήμερα δεν υπάρχει ικανοποίηση. Βλέπω παντού τα ίδια προβλήματα. Αυτό είναι όλο. Σας ευχαριστώ πολύ.
Αθήνα, ξενοδοχείο «Τιτάνια»
20 Απριλίου 2016
