του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη
Η ρωσική ιστορία είναι γεμάτη μοιραίες γυναίκες. Από τις πιο γνωστές στη Δύση είναι η Λου Ανδρέας Σαλομέ, λόγω των θυελλωδών ερωτικών αισθημάτων που προκάλεσε στον Νίτσε και στον Φρόιντ ή της Λίλι Μπρικ της μούσας του Μαγιακόφσκι. Υπάρχουν όμως κι άλλες πολλές και ανάμεσά τους ξεχωρίζει η προσωπικότητα της Απολλυναρίας Σούσλοβα, της γυναίκας, η οποία ευτύχησε να την ερωτευθούν δύο από τις σημαντικότερες προσωπικότητες των ρωσικών γραμμάτων, ο συγγραφέας Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι και ο φιλόσοφος Βασίλι Βασίλιεβιτς Ροζάνοφ.
Κι αν για άλλες γυναίκες μπορούμε να πούμε πως ήταν οι μούσες ποιητών και πεζογράφων, ζωγράφων και δραματουργών, μουσουργών και μουσικών, η Απολλυναρία Σούσλοβα ήταν για τους δύο αυτούς γίγαντες της ανθρώπινης δημιουργίας, η μοιραία γυναίκα που παραλίγο να καταστρέψει τη ζωή τους, οδηγώντας τους πολλές φορές στο κατώφλι της επί γης κολάσεως.
Η Απολλυναρία από πολύ νεαρή ηλικία είχε μία ελευθεριάζουσα συμπεριφορά που προκαλούσε τα ήθη της εποχής, πράγμα που είχε ως συνέπεια να αποκτήσει τη φήμη της χειραφετημένης γυναίκας που της αρέσει να προκαλεί σκάνδαλα. Συμμετείχε χωρίς κανένα φόβο ή ενδοιασμό σε συγκεντρώσεις επαναστατών, σε φοιτητικές διαδηλώσεις και συχνά η αστυνομία την οδηγούσε στα τμήματα. Η κυριότερη όμως απόλαυσή της ήταν να υποτάσσει στη βούλησή της άνδρες, απέναντι στους οποίους συμπεριφερόταν χωρίς να τηρεί καν τα προσχήματα που επέβαλε η κυρίαρχη ηθική της εποχής.
Αφού ολοκλήρωσε την φοίτησή της εσώκλειστη σε σχολείο θηλέων, η Απολλυναρία δήλωσε πως δεν σκοπεύει να παντρευτεί. Με την επιδεικτική της συμπεριφορά δήλωνε την αποστροφή της στις γυναίκες που είχαν παντρευτεί και ζούσαν μία ήρεμη οικογενειακή ζωή, θεωρώντας πως αυτή είναι η αποστολή τους στη γη.
Εκείνη την περίοδο της ζωής της, παρακολούθησε μία από τις δημόσιες διαλέξεις του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι και αποφάσισε πως πρέπει να τον κάνει να πέσει στα πόδια της εκλιπαρώντας. Λόγω του ισχυρού της χαρακτήρα, όταν έπαιρνε μία απόφαση, έκανε τα πάντα για την υλοποίησή της.
Την στιγμή της συνάντησής τους, η Απολλυναρία ήταν 22 ετών και ο Ντοστογιέφσκι 41. Προκλητική και ελευθεριάζουσα η νεαρή φιλόδοξη κόρη της καλής κοινωνίας της Αγίας Πετρούπολης, δεν άργησε να τραβήξει την προσοχή του καταθλιπτικού συγγραφέα που είχε περάσει 10 ολόκληρα χρόνια στο κάτεργο και στις εσχατιές της Σιβηρίας. Η πρώτη της κίνηση ήταν να του στείλει μία θερμή επιστολή στην οποία με όλη την θεατρικότητα που χαρακτήριζε την συμπεριφορά της «του άνοιξε την καρδιά της». Η επίμονη νεαρή πέτυχε τον σκοπό της. Λίγο καιρό αργότερα ο μεγάλος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και των παθών της, έγινε εραστής της. Η ίδια δεν έδινε την παραμικρή σημασία που ο εραστής της ήταν παντρεμένος και δεν σκόπευε να εγκαταλείψει την άρρωστη, πρώτη σύζυγό του.
Σύμφωνα με τις αναμνήσεις πολλών που έζησαν κοντά στον Ντοστογιέφσκι, η σχέση της Απολλυναρίας με τον Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς, κάθε άλλο παρά ως ειδυλλιακή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Έρμαια του πάθους που έτρεφαν ο ένας για τον άλλον, κυρίως όμως η νεαρή κακομαθημένη κυρία, δημιουργούσε σκηνές ζηλοτυπίας και σκάνδαλα με πρωταγωνιστή τον συγγραφέα, έχοντας ως απώτερο σκοπό να τον εξαναγκάσει να ζητήσει διαζύγιο. Έτσι, πότε απαιτούσε να δημοσιευτεί ένα διήγημά της στο περιοδικό «Χρόνος» διευθυντής του οποίου ήταν ο ταλαιπωρημένος Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς, πότε του ζητούσε να «αφήσει πια αυτή την φθισικιά».
Όπως ήταν φυσικό, η γεμάτη εντάσεις αυτή σχέση, είχε βαριές επιπτώσεις στην, εύθραυστη έτσι κι αλλιώς, ψυχική υγεία του συγγραφέα. Οι διαρκείς αντιπαραθέσεις και καυγάδες, αποδιοργάνωναν την καθημερινή του ζωή. Μετά από έναν τέτοιο καυγά, η Απολλυναρία έφυγε στο Παρίσι, όπου απέκτησε νέο εραστή. Ο Ντοστογιέφσκι, παρά την οικονομική του ανέχεια και την άρρωστη σύζυγο, έσπευσε να την συναντήσει. Εκείνη όμως τον συνάντησε ψυχρά, ενώ δεν δίστασε να τον υποχρεώσει να την παρηγορήσει μετά τον χωρισμό της από τον εφήμερο εραστή της. Η Απολλυναρία έδωσε μία ολόκληρη παράσταση, άρπαξε ένα μαχαίρι και του δήλωσε πως θα πάει να σκοτώσει τον εραστή που την εγκατέλειψε. Ο Ντοστογιέφσκι προσπάθησε επί ώρες να την καθησυχάσει και αφού το κατάφερε την πήρε και πήγαν στην Γερμανία, ελπίζοντας πως θα συμφιλιωθούν και θα αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους. Το σχέδιο του όμως δεν ευοδώθηκε. Στην Γερμανία τσακώθηκαν για άλλη μία φορά και χώρισαν οριστικά. Ο συγγραφέας, έστω και την ύστατη στιγμή, συνειδητοποίησε πως η ερωτική του σχέση με την Απολλυναρία μπορεί να τον οδηγήσει στην τρέλα.
Η οριστική ρήξη με τον Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι, ο οποίος έζησε τον θάνατο της πρώτης του συζύγου Μαρίας και αναρίθμητες οικονομικές δυσκολίες λόγω των ατυχών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του αδελφού του Μιχαήλ, δεν στάθηκε εμπόδιο για την Απολλυναρία Σούσλοβα, να συνεχίσει τον ίδιο τρόπο ζωής μέχρι να γίνει τριάντα ετών. Οι εραστές εναλλάσσονταν ο ένας με τον άλλο. Το ίδιο και τα σκάνδαλα που προκαλούσαν σοκ στην κοινωνία της εποχής.
Σε ηλικία τριάντα χρονών όμως, η Απολλυναρία αποφάσισε πως ήρθε η ώρα να κάνει άλλη μία τομή στη ζωής της. Εγκατέλειψε την κοσμική ζωή της ρωσικής πρωτεύουσας και πήγε σε ένα απομακρυσμένο χωριό του κυβερνείου του Τομπόφσκ, όπου ζούσαν οι γονείς της και εργάστηκε για μερικά χρόνια ως αγροτική δασκάλα σε διάφορα σχολεία.
Γρήγορα όμως βαρέθηκε. Η αγροτική ζωή στο κέντρο της Σιβηρίας, ήταν αφόρητα πληκτική για μία γυναίκα που είχε συνηθίσει να έχει στραμμένα πάνω της τα βλέμματα των αντρών της καλής κοινωνίας. Η επιστροφή στην Πετρούπολη ήταν πλέον ζήτημα χρόνου.
Εκείνη την εποχή η Απολλυναρία ήταν 41 ετών. Αυτό δεν την εμπόδισε να σαγηνεύσει τον νεαρό φοιτητή της Ιστορικο-φιλολογικής Σχολής Βασίλι Βασίλιεβιτς Ροζάνοφ, ο οποίος ήταν μόλις 20 χρονών. Τέσσερα χρόνια αργότερα παντρεύτηκαν.
Ο γάμος τους κράτησε μόλις επτά χρόνια, μα η Σούσλοβα έδωσε διαζύγιο στον Ροζάνοφ μετά από είκοσι ολόκληρα χρόνια. Κατά τη διάρκεια των επτά αυτών χρόνων, ο Ροζάνοφ υπέμεινε τόσο τους διάφορους εραστές της Απολλυναρίας, όσο και τις σκηνές ζηλοτυπίας, κατά τη διάρκεια των οποίων προσπαθούσε να τον γρονθοκοπήσει. Ο ίδιος της έγραφε επιστολές γεμάτες απόγνωση και κακία.
Στο τέλος της επταετίας του γάμου τους, η Απολλυναρία βρήκε νέο εραστή και εγκατέλειψε τη συζυγική εστία. Ο Ροζάνοφ, επιτέλους, απελευθερώθηκε και αφοσιώθηκε στη συγγραφή. Μέχρι σήμερα τα έργα του «Από τον Ντοστογιέφσκι στον Μπερντιάγιεφ» και «Ο θρύλος του Μεγάλου Ιεροεξεταστή του Ντοστογιέφσκι» θεωρούνται ως τα σημαντικότερα κείμενα που αφορούν στη ζωή, το έργο και τη θέση του μεγάλου μυθιστοριογράφου όχι μόνο στα ρωσικά γράμματα, μα και στην οικουμενική πολιτισμική κληρονομιά.
Θα πρέπει να σημειώσουμε πως η Απολλυναρία Σούσλοβα ήταν το αρχέτυπο πάνω στο οποίο βασίστηκαν οι χαρακτήρες της Ναστάζια Φιλίπποβνα στο μυθιστόρημα «Ηλίθιος αλλά και της Πωλίνας στον «Παίκτη».
Η Απολλυναρία Σούσλοβα αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής της στην πολιτική, ως επικεφαλής της οργάνωσης «Ενωμένοι με τον ρωσικό λαό» στην Σεβαστούπολη, όπου και πέθανε το 1918 απολύτως μόνη. «Μαζί της ήταν δύσκολη η ζωή, μα ήταν αδύνατον να την ξεχάσεις», έγραψε ο Ροζάνοφ.
