Συνέντευξη στην Έλενα Κοντράτοβα
Ο Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς Ταρκόφσκι επισκέφτηκε φέτος την άνοιξη τη χώρα μας και συναντήθηκε στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις με το κοινό. Συνομίλησε με Έλληνες και Ρώσους που ζουν και εργάζονται στην πατρίδα μας, αντάλλαξε γνώμες και εντυπώσεις. Σε μια από τις συναντήσεις του αυτές, συνομίλησε με την Έλενα Κοντράτοβα, η οποία μας μεταφέρει τα κυριότερα σημεία αυτής της κουβέντας.
Είστε ένας νεαρός επιστήμονας, κάτοικος της Μόσχας και άξαφνα, αποφασίζετε να αφήσετε την πρωτεύουσα και αντί για τη Μόσχα, επιλέγετε να ζήσετε σε ένα χωριό στη ταϊγκά. Είναι αυτή σας η απόφαση μια μικρή επανάσταση ή ήταν μια ώριμη απόφαση;
Ξέρετε, ήταν ένα γενικό φαινόμενο, γιατί εκείνα τα χρόνια, για τα οποία μιλάμε τώρα, τις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80, πολλοί νέοι άνθρωποι έφευγαν από τις πόλεις και πήγαιναν στα μεγάλα κατασκευαστικά έργα της Σιβηρίας, σε αρχαιολογικές και γεωλογικές αποστολές. Είχαμε διαπαιδαγωγηθεί σε αυτή την παράδοση. Για μας η χώρα ήταν κάποιος οργανισμός, κάποιος χώρος, ένα όνειρο, το οποίο δεν το είχα μόνο εγώ, αλλά και όλοι οι σύντροφοί μου.
Όσο ώρα μου τα λένε αυτά, στο μυαλό μου στριφογυρίζουν δυο τραγούδια: το ένα ,του Βισότσκι «Ο φίλος μου πήγε στο Μαγκαντάν» και το άλλο είναι «Κάτω απ’ το φτερό του αεροπλάνου η πράσινη θάλασσα της ταϊγκάς τραγουδάει». Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς, πείτε μας, ποια είναι η δική σας ταϊγκά;
Είναι μεγάλη, τεράστια, πολύ όμορφη και υπάρχουν στιγμές που είναι πολύ άγρια, ιδιαίτερα τους χειμώνες. Αυτό αφορά, συγκεκριμένα, τη ζωή κοντά τον Βόρειο πόλο, την βορειοανατολική περιοχή, την περιοχή του Μαγκαντάν, την Γιακουτία… Εκεί είναι τα βουνά, η Αρκτική, κάνει κρύο έχει αγέρηδες. Είναι η φύση που διδάσκει στον άνθρωπο να είναι αντάξιός της, είναι η φύση που σε διδάσκει να είσαι δυνατός. Να αντέχεις, να αντέχεις, τις χαμηλές θερμοκρασίες. Στο Γιοκόν για παράδειγμα έχει θερμοκρασίες -60 βαθμών Κελσίου, υπάρχουν όμως και χαμηλότερες, περίπου -70 βαθμούς Κελσίου. Εγώ, για παράδειγμα, έχω ζήσει στο τομάρι μου και – 63 βαθμούς Κελσίου. Τώρα όμως δεν έχει τέτοιες παγωνιές. Έχουμε -50 βαθμούς, όχι όμως πια και -60 βαθμούς. Γενικά το κλίμα γίνεται πιο ζεστό και πιο ασταθές: μειώνεται η χειμερινή περίοδος, το καλοκαίρι διαρκεί πιο πολύ, το ίδιο το φθινόπωρο και η άνοιξη. Παρόλο που πριν είχαμε τέτοιες παγωνιές που διαρκούσαν μέχρι και τρεις εβδομάδες, τώρα όμως δεν κάνει τέτοιο καιρό. Εγώ όμως δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την παγωνιά. Μου αρέσει όταν όλα είναι παγωμένα, όταν δεν υπάρχουν λάσπες και βρωμιές. Όταν έρχεται η εποχή της λασπουριάς, νιώθω πολύ άβολα.
Μιχάηλ Αλεξάντροβιτς, πιθανόν το ερώτημα που θα σας κάνω, να το έχετε ακούσει ένα εκατομμύριο φορές, επιτρέψτε μου όμως. Ανήκετε στη θρυλική οικογένεια των Ταρκόφσκι: ο παππούς σας ήταν ο φημισμένος Αρσένι Ταρκόφσκι, ο θείος σας ο παγκοσμίως γνωστός σκηνοθέτης Αντρέι Ταρκόφσκι και ο πατέρας σας ο σκηνοθέτης Αλεξάντρ Γκόρντον… εσείς είστε συγγραφέας, ποιητής, ντοκιμαντερίστας. Σ’ εσάς υπάρχουν όλα τα ταλέντα των προγόνων σας;
Κατά τη γνώμη μου ανεξίτηλη σφραγίδα μου έβαλε ο Αντρέι, νομίζω πως αυτή η παντελής έλλειψη διάθεσης συμβιβασμού που είχε ως προς τη διακονία της τέχνης με σημάδεψε. Υπ’ αυτή την έννοια, για μένα οι διδαχές του είναι ένα πολύ μεγάλο σχολείο. Δεν άφηνε ποτέ, τίποτα στη μέση. Ήταν ή του ύψους ή του βάθους. Είτε μαύρο, είτε άσπρο. Ποτέ δεν υπέκυπτε σε γενικεύσεις και στις συνθήκες. Διακονούσε απλά την τέχνη. Αυτό μπορεί να μην φαίνεται στα διηγήματά μου, απ’ όσο γνωρίζω. Είναι μάλλον ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει κανείς τα πράγματα, είναι η διάθεση της ψυχής.
Πόσο δύσκολο είναι να έχει κανείς το επίθετο Ταρκόφσκι;
Δε ξέρω. Είναι βαρύ το επίθετο, όταν δεν είσαι κάτι. Ένιωθα ένα βάρος, όταν ξεκινούσα: προσπαθούσα, επέμενα αλλά δεν κατάφερνα κάτι. Μετά όμως όταν κάτι έκανα μόνος μου στη ρωσική λογοτεχνία, τότε δεν είχα χρόνο να το σκέφτομαι αυτό, είχε ένα σωρό άλλα πράγματα να σκεφτώ.
Έχετε σκεφτεί ποτέ να σκηνοθετήσετε κάποια ταινία;
Φυσικά και σκέφτηκα. Ξέρετε, έχω γράψει ένα μικρό βιβλίο, είχα σκεφτεί με βάση αυτό να γυρίσω μια ταινία. Ιδιαίτερα όταν μετά από όλα όσα συνέβησαν , έκαναν την εμφάνισή τους πολλές ταινίες όπου η Ρωσία παρουσιάζεται, ας πούμε, με μια στρεβλή εικόνα. Βλέπετε όμως, οι ταινίες αυτές εισέπραξαν πολλά χειροκροτήματα στη Δύση και εγώ δυσαρεστήθηκα, όταν κατάλαβα ότι θα πρέπει να γυριστούν και μερικές κανονικές ταινίες.
Αναφέρεστε στην ταινία του Ζβιάγκιντσεφ «Λεβιάθαν»;
Ναι, σε αυτό το «κινηματογραφικό θαύμα» και στην ταινία του Κοντσαλόφσκι «Οι λευκές νύχτες του ταχυδρόμου Αλεξέι Τριαπίτσιν». Πρόκειται περί ασύστολων ψευδών. Είχαμε δυσανασχετήσει τόσο πολύ που πιστεύω πως θα αν δεν πούμε τη δική μας άποψη θα είναι απλά και άδικο και λάθος αναφορικά με την Πατρίδα μας.
Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς, σήμερα είστε ένας από τους πλέον δημοφιλείς Ρώσους συγγραφείς και στα πλαίσια του Έτους Λογοτεχνίας στη Ρωσία, επιπλέον, κάνατε μια περιοδεία στην Ελλάδα και μιλήσατε στους Ρώσους που ζουν στην Ελλάδα και στο ελληνικό κοινό για τον εαυτό σας και για το έργο σας. Πού επικεντρώθηκε η παρουσίασή σας
Είχα μαζί μου το βιβλίο «Εκλεκτά» το οποίο συνοδεύεται από ένα СD με το ντοκιμαντέρ που έχω γυρίσει, με τίτλο «Παγωμένος χρόνος». Το βιβλίο στο οποίο δημοσιεύονται τα καλύτερα διηγήματα, νουβέλες, δοκίμια και ποιήματα ολοκληρώνεται με αυτή την ταινία. Είχα δείξει επίσης και ένα παιδικό βιβλίο «Το παραμύθι για το γάτο και τον Σάσα», με εικονογράφηση μιας δικής μας ζωγράφου, μιας ζωγράφου της Σιβηρίας, την Γιεβκένια Αμπλιάζοβα. Παράλληλα, έδειξα επίσης, ένα λογοτεχνικό περιοδικό, τη διεύθυνση του οποίου έχω, το «Αλμανάκ του Γιενισέι». Για όλα αυτά μίλησα με το κοινό στην Ελλάδα και θα πρέπει να σας πω πως ήταν πολύ ενδιαφέρουσα για μένα αυτή η επαφή.
Πραγματοποιείτε συχνά συναντήσεις με τους αναγνώστες που τιμούν και εκτιμούν το έργο σας. Τι ενδιαφέρει το σημερινό αναγνώστη;
Αυτή την εποχή γίνονται μεγάλες συζητήσεις για τη Ρωσία. Για το τι συμβαίνει στον κόσμο. Όλα αυτά συνδέονται στενά με την κοινωνική πλευρά της ζωής, με την εσωτερική πολιτική και τη διεθνή κατάσταση. Σχετικά με το συμβαίνει στη ΡωσίαΕίμαστε ανήσυχοι και προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς θα υπερασπιστούμε τη Ρωσία από φαινόμενα όπως η παγκοσμιοποίηση, η έκπτωση της πνευματικής ζωής και απλά να υπερασπιστούμε την ολότητα, την ανεξαρτησία και την πνευματικότητα. Αυτά απασχολούν περισσότερο απ’ όλα τον κόσμο.
Πιστεύετε πως η Ρωσία κινδυνεύει;
Ναι, φυσικά, κινδυνεύει. Αυτό φαίνεται σε αυτά που βλέπουμε: είναι ο πόλεμος, είναι η άδικη εκστρατεία της Δύσης κατά της Ρωσίας και όλα όσα συμβαίνουν σ’ εμάς: γιατί σ’ εμάς όλα αυτά τα είκοσι χρόνια της «περεστρόικα» οι θεμελιώδεις αξίες μας καταστρέφονται. Επιπλέον, σ’ εμάς σήμερα στο σχολείο, στις μεγάλες τάξεις, έχουν περισσότερες ώρες μαθήματα ξένων γλωσσών, απ’ ότι τα Ρωσικά. Μονίμως γίνονται μεταρρυθμιστικές επιθέσεις σε αυτό. Είμαστε πολύ ανήσυχοι για όλα αυτά.
Πάει να πει πως είστε άνθρωπος που παρακολουθεί τις ειδήσεις, που τις βιώνει και ανησυχεί.
Ξέρετε, δεν προλαβαίνω πάντα να ακούσω ειδήσεις, όταν όμως συμβαίνει κάτι «ανησυχητικό» τότε φυσικά παρακολουθώ με επιμέλεια και διαρκώς
Και για όλα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία;
Φυσικά, όλοι ενδιαφερόμαστε και ανησυχούμε. Έχω πολλούς φίλους και γνωστούς, οι οποίοι βοηθούν, στέλνουν ανθρωπιστική βοήθεια στις περιοχές αυτές. Υπάρχει κάποιος Ζαχάρ Πριλέπιν, πιθανόν να έχετε ακούσει το όνομα του, συγγραφέας. Έστειλε στις περιοχές εκείνες ένα φορτηγό γεμάτο τρόφιμα. Ένας Θεός ξέρεις πώς θα εξελιχθεί αυτή η κατάσταση. Ελπίζουμε όμως ότι η λογική θα βοηθήσει και η δικαιοσύνη θα θριαμβεύσει. Τώρα όμως είναι πολύ δύσκολο να μαντέψουμε οτιδήποτε.
Στο επίκεντρο του δημιουργικού σας έργου είναι ο απλός Ρώσος, τον οποίο και υμνείτε.
Ναι, αυτό έγινε από μόνο του. Δεν κάθισα και σκέφτηκα: «να ποιον θα επιλέξω ως ήρωα». Δεν σκέφτηκα αν θα είναι απλός άνθρωπος ή όχι. Αυτό έγινε από μόνο του: όταν βρέθηκα στην ταϊγκά για να βγάλω το ψωμί μου, βρέθηκα ανάμεσα σε απλούς Ρώσους μουζίκους, ανάμεσα σε κατοίκους παλιών χωριών του Γιενισέι, ανάμεσα σε εκπροσώπους του παλιού κόσμου και αυτό με γέμισε τόσο πολύ που δεν μπορούσα να μην γράψω γι’ αυτούς. Αυτό από τη μία πλευρά. Από την άλλη, έχω γαλουχηθεί με τη ρωσική κλασσική λογοτεχνία, όπου κι εκεί ο ήρωας είναι σχεδόν πάντα ένας απλός άνθρωπος. Γι’ αυτό και ταίριαζαν όλα τόσο αρμονικά.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο;
Έχω πολλά αγαπημένα βιβλία. Σε κάθε περίοδο της ζωής μου έχω και το αγαπημένο μου βιβλίο. Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο του Αστάφιεφ «Η τελευταία υπόκλιση», για άλλη μια φορά, πρόκειται για ένα εκπληκτικό βιβλίο! Γενικά όμως, το αγαπημένο μου βιβλίο, είναι το «Αδελφοί Καραμάζοφ» του Ντοστογιέφσκι. Είναι ένα βιβλίο για όλα τα χρόνια, για όλους τους αιώνες.
Οι γονείς μας έλεγαν: «Το βιβλίο είναι το καλύτερο δώρο». Πιστεύετε πως η σύγχρονη νεολαία διαβάζει βιβλία ή…
Ξέρετε, μου άρεσε αυτό το «ή» και η παύση. Η νεολαία δεν είναι κάτι το ομοιογενές: κάποιοι διαβάζουν, κάποιοι άλλοι δε διαβάζουν τόσο πολύ, θα λέγαμε, αλλά παρόλα αυτά κάτι διαβάζουν. Και ενδιαφέρονται. Εμείς στο Κρασνογιάρσκ οργανώσαμε φεστιβάλ λογοτεχνίας. Πέρσι παρακολούθησαν το σεμινάριό μας είκοσι άτομα, φέτος έχουμε πλέον εξήντα. Πέρσι στο διαγωνισμό υποβλήθηκαν τριακόσια χειρόγραφα, φέτος επτακόσια. Ενδιαφέρον λοιπόν υπάρχει. Υπάρχουν πολλοί που γράφουν, το θέμα είναι τι γράφουν. Το γεγονός ότι γράφουν μαρτυράει μάλλον ότι έχουν διαβάσει κλασσική λογοτεχνία. Αυτή θέτει υψηλά τον πήχη. Καλλιεργεί μια βαθιά κοσμοθεώρηση, είναι, φυσικά, πάντα θρησκευτική και θέτει μία ευρύτατη γκάμα θεμάτων. Επιπλέον, καλλιεργεί τη γλώσσα ως φορέα του πνεύματος του έθνους. Θυμηθείτε τον Βίκτορα Αστάφιεγ, τον Ιβάν Μπούνιν, τον Σμέλεφ, θα δείτε ότι εκεί έχουμε μια εκπληκτική ρωσική γλώσσα. Αυτή είναι η δύναμη της γλώσσας. Η νεολαία μας δε διαβάζει πολύ τους κλασσικούς, γιατί λησμόνησε ότι υπάρχει αυτή η πλουσιότατη ρωσική γλώσσα. Γράφουν λοιπόν ως σεναριογράφοι, μόνο το σκελετό, ενώ εγώ, ως αναγνώστης, ως σκηνοθέτης θα πρέπει να χρωματίσω αντί γι’ αυτούς, να κάνω αυτή τη δουλειά. Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα.
