Κατά την δεκαετία του 1920 στο Πέτργκραντ – Λένινγκραντ υπήρχαν πολλοί κύκλοι συντροφιές, ιδιαίτερα δημοφιλείς μεταξύ της νεολαίας. Μαζεύονταν πέντε, δέκα ή και παραπάνω άτομα. Ήταν κύκλοι θεματικοί, για παράδειγμα με επίκεντρο την φιλοσοφία, την θρησκεία, την ποίηση κλπ, αλλά υπήρχαν και συντροφιές που δεν είχαν κάποιο συγκεκριμένο θέμα.
Συνήθως συγκεντρώνονταν μία καθορισμένη ημέρα της εβδομάδας, γινόταν μία εισήγηση και στη συνέχεια την συζητούσαν. Υπήρχαν κύκλοι που συγκεντρώνονταν σε σχολικές αίθουσες, σε κάποια άλλη άδεια αίθουσα του πανεπιστημίου, ή σε δωμάτια μελών του κύκλου που ήταν κατάλληλα για κάτι τέτοιο.
Το 1927 ήμουν μέλος ενός τέτοιου κύκλου, στον οποίο κάθε μέλος (συνολικά ήμασταν οκτώ) προσπαθούσε να ξεπεράσει τα υπόλοιπα με τις υπερβολές των εισηγήσεών αλλά και των απόψεών του. Αστειευόμενοι αυτοαποκαλούμασταν Διαστημική Ακαδημία Επιστημών (ΔΑΕ).
Τα μέλη του κύκλου το καλοκαίρι πήγαιναν πεζοί διάφορες εκδρομές, όπως για παράδειγμα από το Βλαντικαυκάζ στο Σουχούμι. Το καλοκαίρι κάναμε βαρκάδα στον ποταμό Μεγάλος Νέβα. Είχα γράψει και τον δικό μας ύμνο. Ανάμεσα μας υπήρχαν εξαιρετικοί στιχοπλόκοι. Μεταφράσαμε μάλιστα τον ύμνο μας και στα Ελληνικά.
Η οικογένειά μας τα έβγαζε δύσκολα πέρα. Ήταν το 1929. Ο πατέρας είχε χάσει τη δουλειά του και δήμευσαν μέρος του διαμερίσματός μας, υποχρεωθήκαμε να ζούμε σε δύο δωμάτια με όλο μας το νοικοκυριό και τα βιβλία.
Δεν μπορούσα να βρω κάποια δουλειά. Ντρεπόμουν στα είκοσί μου χρόνια να ζω σε βάρος των γονιών μου. Τελικά, βρήκα δουλειά ως βιβλιοθηκονόμος στη Βιβλιοθήκη στην Φοντάνκα για το Φωνολογικό Ινστιτούτο ξένων γλωσσών. Ο Σ. Κ. Μπογιάνους όμως που με προσέλαβε, δεν μου έδινε μισθό, απλά ξέχασε την ύπαρξή μου κι εγώ δεν τολμούσα να του το θυμίσω. Τελικά, για εργασία αρκετών μηνών έλαβα από αυτόν 60 ρούβλια κι αγόρασα ένα κοστούμι.
Ο πατέρας μου ανησυχούσε που δεν πήγαινα πουθενά, αλλά για να έρθει κάποιος να μας επισκεφτεί έπρεπε να περάσει από την είσοδο και να έχει ειδική άδεια. Φυσικά, κανείς δεν ερχόταν. Μοναδική αναψυχή ήταν οι «συνεδριάσεις» της ΔΑΕ.
Το 1928 η Ο.ΓΚΕ.ΜΠΕ.ΟΥ ξεκίνησε την επιχείρηση για τη διάλυση παρόμοιου τύπου κύκλων. Όλοι οι «ακαδημαϊκοί» συνελήφθηκαν. Ανάμεσα τους συνελήφθηκα κι εγώ στις 8 Φεβρουαρίου. Δεν μπορώ να ξεχάσω το πως ο πατέρας μου, υπόδειγμα ανδρείας, έχασε τις αισθήσεις του την στιγμή που με συνέλαβαν.
Δέκα μήνες ήμουν φυλακισμένος στην Σπαλέρναγια (σήμερα οδός Βοϊνόβα). Στις αρχές Νοεμβρίου με μετέφεραν στα νησιά Σολοβκί. Οι συνθήκες ζωής εκεί ήταν γενικά φρικτές. Μπορούσες όμως να βρεθείς στα σκληρά «γενικής φύσεως έργα» ή σε κάποιες άλλες σχετικά ανεκτές συνθήκες.
Τι έμαθα στα Σολοβκί; Πριν απ’ όλα κατάλαβα ότι κάθε άνθρωπος είναι άνθρωπος.
Μου έσωσε τη ζωή ο «μπουκαδόρος» (κλέφτες διαμερισμάτων) Οβτσίνικοφ, ο οποίος πήγαινε για δεύτερη φορά στα Σολοβκί (είχε αποδράσει ηρωικά, για να δει την «κοπελιά» του και τον συνέλαβαν) και ο βασιλιάς όλων των μαθημάτων στα Σολοβκί, ληστής και συνένοχος όλων των επιδρομών του διάσημου Λένκα Παντελέγιεφ, Ιβάν Γιάκοβλεβιτς Κομισάροφ, με τον οποίο έζησα περίπου ένα χρόνο στο ίδιο κελί.
Μετά από τις βαριές χειρονακτικές εργασίες και τον εξανθηματικό τύφο, δούλευα στο Εγκληματολογικό Γραφείο και ήμουν υπεύθυνος για την οργάνωση εργατικής κολλεκτίβας των εφήβων, τους μιλούσα για το νησί, τους έσωζα από τον θάνατο, κατέγραφα τις αφηγήσεις για την ζωή τους, συγκέντρωνα το λεξιλόγιο και τις εκφράσεις των κλεφτών. Υπέφερα πολύ βλέποντας τα βάσανά τους, κυκλοφορούσα σαν μεθυσμένος ακούγοντας τις διηγήσεις τους για τη ζωή που έκαναν, για τα δεινά τους, για το πως έμεναν μέσα σε καυστήρες ασφάλτου, για τα ταξίδια του μέσα σε κιβώτια κάτω από τα βαγόνια. Όλοι τους ήταν άρρωστοι, «βαρεμένοι», από τις εισπνοές ναρκωτικών ουσιων, με κρυοπαγήματα στα χέρια και τα πόδια, κλπ, κλπ. Μάζευα τους έφηβους από τα αμπριά στο δάσος όπου γινόταν η υλοτομία, από τα πιο απομακρυσμένα μέρη του νησιού. Πόσες και πόσες αφηγήσεις κατέγραψα!
Τον υπόλοιπο χρόνο συναντούσα τους πιο διαφορετικούς μεταξύ τους ανθρώπους, διαφόρων εθνικοτήτων (υπήρχε μέχρι και ένας Γιαπωνέζος σαμουράι), διαφορετικής κοινωνικής θέσης, μορφωτικού επιπέδου, επαγγέλματος.
Εκτίμησα την ηθική αντοχή των ανθρώπων που είχαν την παλιά, αριστοκρατική αγωγή. Για μερικά χρόνια δούλεψα με ανθρώπους γνωστούς στον ρωσικό πολιτισμό του 20ού αιώνα και με νεαρούς, πολλοί από τους οποίους πολλοί ήταν ιδιαίτερα ταλαντούχοι. Η επικοινωνία με αυτούς ήταν εξαιρετικά χρήσιμη για εμένα.
Στις αρχές Νοεμβρίου 1931 με μετέφεραν στην ηπειρωτική χώρα κι άρχισα να δουλεύω στην κατασκευή της διώρυγας που ένωνε την Λευκή με την θάλασσα της Βαλτικής, σε έναν από τους πλέον σημαντικούς κόμβους ως ρυθμιστής κυκλοφορίας στην σιδηροδρομική γραμμή. Και ξανά άνθρωποι και άνθρωποι. Τέσσερα χρόνια μετά τη σύλληψή μου ακριβώς, με απελευθέρωσαν με μία διαγώνια «κόκκινη γραμμή» στο αποφυλακιστήριό μου, η οποία βεβαίωνε πως αποφυλακίστηκα ως υποδειγματικός εργάτης του στρατοπέδου Μπελμπαλτλαγκ και μου δίνεται η άδεια να κατοικώ στην επικράτεια της Ε.Σ.Σ.Δ.
Επέστρεψα στο Λένινγκραντ, αλλά στη συνέχεια αναγκάστηκα να τρέξω ώστε να αρθούν οι συνέπειες της καταδίκης μου και αυτό έγινε με απόφαση του προεδρείου της Πανενωσιακής Κεντρικής Εξελεγκτικής Επιτροπής. Μεγάλη βοήθεια είχα από τον καλοπροαίρετο πρόεδρο της Ακαδημίας Επιστημών της Ε.Σ.Σ.Δ. τον ακαδημαϊκό Α. Π. Καρπίνσκι και από τον Λαϊκό Κομισάριο Δικαιοσύνης Ν. Β. Κριλένκο.
Από όλη αυτή την περιπέτεια βγήκα έχοντας νέα γνώση για τη ζωή και νέα πνευματική κατάσταση. Εκείνο το καλό που κατάφερα να κάνω σε εκατοντάδες εφήβους, σώζοντας την ζωή τους, αλλά και σε πολλούς άλλους ανθρώπους, το καλό που μου έκαναν οι συγκρατούμενοί μου στο στρατόπεδο, η εμπειρία όλων όσων είδα, δημιούργησαν μέσα μου κάποια πολύ βαθιά και ριζωμένη ηρεμία και ψυχική υγεία.
Δεν έκανα κακό, δεν ενθάρρυνα το κακό, κατάφερα να διαμορφώσω μία παρατηρητικότητα και μάλιστα κατάφερα χωρίς να με πιάσουν να ασχοληθώ με την επιστημονική εργασία. Μελετούσα τα ήθη της χαρτοπαιξίας των ποινικών και δημοσίευσα στο περιοδικό του στρατοπέδου «Νησιά Σολοβκί» (1930, Νο 1) την πρώτη επιστημονική μου εργασία.
Το υλικό που συγκέντρωσα για την αργκό των ποινικών, στη συνέχεια αποτέλεσε τη βάση δύο επιστημονικών εργασιών, η πρώτη δημοσιεύτηκε το 1935 και η δεύτερη μόλις το 1964. Δεν έμεινα αδιάφορος και απέναντι στην ιστορία των νησιών Σολοβκί. Σήμερα θυμάμαι εκείνη την εποχή χωρίς αισθήματα πίκρας, αλλά έχοντας συνείδηση πόσα μου προσέφερε για την πνευματική μου εξέλιξη. Και όλα αυτά, χωρίς την αντίληψη «περασμένα, ξεχασμένα». Οι δοκιμασίες που υπέστη, δεν μπορούν να είναι «ξεχασμένες».
Σχετικά πρόσφατα, στο περιοδικό «Ογκονιόκ» (1988), στην στήλη του Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο, δημοσιεύτηκαν ποιήματα του Γιούρι Καζαρνόφσκι, από το βιβλιαράκι του που είχε εκδοθεί στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Σε μία υποσημείωση αναφέρεται πως ο επιμελητής δεν γνωρίζει ποιος είναι ο Γιούρι Καζαρνόφσκι και αν έχει δημοσιεύσει κάτι άλλο πριν ή μετά από αυτή τη συλλογή.
Ο Γιούρι Καζαρνόφσκι ήταν από το Ροστόβ επί του Ντον. Γεννήθηκε στις αρχές του αιώνα. Ήταν μέλος ενός λογοτεχνικού κύκλου στη γενέθλια πόλη του. Συνελήφθηκε. Φυλακίστηκε στα Σολοβκί. Και δημοσίευσε έργα του στο περιοδικό «Νησιά Σολοβκί». Σε αυτό μπορεί κανείς να βρει αρκετά ποιήματά του. Δεν είναι από τα καλύτερά του, είναι όμως εκείνα που επέτρεψε η λογοκρισία. Στη συνέχεια, πέρασε πολλά χρόνια στη στρατόπεδα και ήταν ο τελευταίος που είδε τον Οσίπ Εμίλιεβιτς Μαντελστάμ.
Στα Σολοβκί τον λέγαμε Γιούρκα Καζαρνόφσκι. Ήταν μεγάλο πειραχτήρι. Όσο αυτό ήταν δυνατό στις συνθήκες του στρατοπέδου. Η διοίκηση του στρατοπέδου ήταν ανόητη και αμόρφωτη. Ο Καζαρνόφσκι δούλευε στο τμήμα πολιτισμού και διαπαιδαγώγησης. Επικεφαλής ήταν ένας τελείως αγράμματος από τον Βορρά.
Τότε υπήρχε η θεωρία των «εγγύς ταξικά» και των «απομακρυσμένων ταξικά» στοιχείων. Οι «εγγύς» ήταν οι κλέφτες, ενώ οι «απομακρυσμένοι» οι αντεπαναστάτες. Η θεωρία έλεγε μόνο τι πρέπει να κάνεις για τους «εγγύς ταξικά».
Το περιοδικό «Νησιά Σολοβκί» κυκλοφόρησε από το 1926 μέχρι το 1932∙ πωλούνταν ελεύθερα σε όλη τη χώρα. Μπορεί να το βρει κανείς στις βιβλιοθήκες. Εκεί μερικές φορές δημοσιεύονταν πολύ άτακτα πράγματα, εξαιρετικά ενδιαφέρον υλικό.
Βρέθηκα στο στρατόπεδο στα τέλη Νοεμβρίου 1928, ενώ ο Καζαρνόφσκι έφτασε πολύ νωρίτερα, νομίζω την άνοιξη. Το φθινόπωρο του 1931 με μετέφεραν από τα Σολοβκί και στις 4 Αυγούστου 1934 αποφυλακίστηκα με «κόκκινη γραμμή». Από τα πέντε χρόνια, έμεινα εκεί τεσσεράμιση. Η «κόκκινη γραμμή» σημαίνει πως απελευθερώθηκα ως υποδειγματικός εργάτης στην διώρυγα Λευκής – Βαλτικής θάλασσας: είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες κατασκευής της εκείνη την εποχή και ο Στάλιν ενθουσιασμένος, απελευθέρωσε όλους τους εργάτες. Έτσι, στάθηκα τυχερός.
Μετάφραση από τα Ρωσικά Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης©
O Ντμίτρι Σεργκέεβιτς Λιχατσόφ (1906-1999) ήταν εξέχων φιλόλογος, ακαδημαϊκός και θεωρητικός της λογοτεχνίας και της τέχνης, ανήκε στους Ρώσους διανοούμενους του 20ου αιώνα, των οποίων η μοίρα σφραγίστηκε, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από τη μοίρα της πατρίδας τους. Γεννήθηκε στην τσαρική Πετρούπολη το 1906, ενηλικιώθηκε στο Πέτρογκραντ των νεαρών Μπολσεβίκων, έφτασε στο απόγειο των επιστημονικών του επιτευγμάτων στο Λένινγκραντ της Σοβιετικής Ένωσης και απεβίωσε πλήρης ημερών στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας το 1999.Γεννημένος στην οικογένεια του μηχανικού Σεργκέι Μιχάηλοβιτς, τα παιδικά και σχολικά του χρόνια κύλησαν ευτυχισμένα και εξαιρετικοί παιδαγωγοί τού παρείχαν πολύτιμα εφόδια ζωής. Το 1923 ξεκίνησε τις πανεπιστημιακές του σπουδές, ταυτοχρόνως στα τμήματα Δυτικο-γερμανικών και Σλαβο-ρωσικών Γλωσσών & Φιλολογίας. Η ανάμιξή του στη σατιρικού χαρακτήρα φοιτητική οργάνωση «Κοσμική Ακαδημία Επιστημών» είχε ως αποτέλεσμα την 5ετή κάθειρξη για αντικαθεστωτική δράση σε ειδικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στις νήσους Σολοβέτσκι. Επιστρέφοντας στο Λένινγκραντ το 1934, ξεκινά με δυσκολία την επαγγελματική του καριέρα ως επιμελητής κειμένων, όμως, παρά τις σχέσεις του με το καθεστώς, καταφέρνει να ανελιχθεί σε επικεφαλής του Τμήματος Αρχαίας Λογοτεχνίας του Ινστιτούτου Ρωσικής Λογοτεχνίας (Οίκος Πούσκιν), σε μέλος της Ακαδημίας Επιστημών και σε καθηγητή του Κρατικού Πανεπιστημίου του Λένινγκραντ. Η συνολική πορεία του έχει να επιδείξει πληθώρα επιστημονικών διατριβών και συγγραμμάτων, βραβείων και διακρίσεων, εντός και εκτός συνόρων. Η αρχαία ρωσική λογοτεχνία αποτέλεσε το βασικό πεδίο έρευνας του Λιχατσόφ και τα έργα του συνέβαλλαν σημαντικά στην γνωριμία της με το ευρύ κοινό. Κατά τη δεκαετία του 1980 εισάγει την έννοια της “οικολογίας του πολιτισμού” και τάσσεται δημοσίως υπέρ της προστασίας, από τις σχεδιαζόμενες αναπλάσεις, εκκλησιών, κτιρίων, κήπων, γεγονός που του στερεί προσωρινά το δικαίωμα εξόδου από τη χώρα. «Ακόμα κι όταν όλα φαντάζουν μάταια[…]πιέζω τον εαυτό μου να βγαίνει μπροστά, να ακούγεται έστω και μια φωνή», υποστήριζε έως το τέλος της ζωής του. Ετάφη στο Κομάροβο, στα περίχωρα της Αγ. Πετρούπολης.
