του Πέτρου Μινώπετρου, ιερέα
Εμβληματικός σκηνοθέτης του ρωσικού κινηματογράφου, ο κορυφαίος σκηνοθέτης του 20ού αιώνα κατά τον Ινγκμαρ Μπέργκμαν, ο Αντρέι Ταρκόφσκι γύρισε το 1966 τη σημαντικότερη ίσως χριστιανική ταινία όλων των εποχών, τον «Αντρέι Ρουμπλιώφ».
Ο σκηνοθέτης π. Πέτρος Μινώπετρος μιλά για την πνευματική αντίσταση του Αντρέι Ταρκόφσκι | Aπό την εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια
Η ταινία διαρκείας τρεισήμισι ωρών δεν προβλήθηκε στη Σοβιετική Ενωση παρά μόνο πέντε χρόνια αργότερα, το 1971, στη συντομευμένη κόπια των 185 λεπτών.
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 54 ετών, από καρκίνο του πνεύμονα, στο Παρίσι, εξόριστος από το κουμμουνιστικό καθεστώς, ακριβώς 30 χρόνια πριν, τη νύχτα της 28ης προς την 29η Δεκεμβρίου του 1986.
«Αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να καταλάβουμε την προσωπικότητα και το έργο του», μας λέει ο σκηνοθέτης π. Πέτρος Μινώπετρος, «είναι να γνωρίσουμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε και έζησε ο Αντρέι Ταρκόφσκι».
Οριακή ημερομηνία για τη Ρωσία του 20ού αιώνα αλλά και για όλη την ανθρωπότητα είναι ο Οκτώβριος του 1917, όταν εκδηλώθηκε η «επανάσταση» των μπολσεβίκων.
Με βάση τη μαρξιστική ιδεολογία τους, ό,τι υπήρχε μέχρι τότε έπρεπε να ισοπεδωθεί, να εξαφανιστεί, για να κατασκευαστεί ο «νέος» άνθρωπος.
Ποια είναι η μαρξιστική – λενινιστική ιδεολογία; Ταξική πάλη, μαχητικός αθεϊσμός, κατάργηση του Τριαδικού Θεού, θρησκεία της ιδεολογίας, του ηγέτη και του κόμματος, ρατσισμός, κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και κρατικοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, μίσος, φθόνος, κρατική τρομοκρατία, ο εχθρός του λαού, στρατόπεδα συγκέντρωσης καταναγκαστικής εργασίας – γκουλάγκ.
Η Εκκλησία τελεί υπό διωγμόν, εκατοντάδες χιλιάδες ιερείς και μοναχοί δολοφονούνται, οι ναοί γκρεμίζονται, εικόνες, σταυροί, άμφια, ιερά σκεύη καταστρέφονται. Τα ιερά βιβλία καίγονται. Τα μοναστήρια μετατρέπονται σε γκουλάγκ.
Δεκάδες εκατομμύρια πιστοί εξοντώνονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τα στοιχεία αυτά της λειτουργικής γλώσσας της Εκκλησίας (η εικόνα, ο σταυρός, το ευαγγέλιο, τα κανδήλια, τα κεριά κ.λπ.) συνθέτουν τον συμβολικό κόσμο των ταινιών του Ταρκόφσκι.
Ολη η διανόηση της Ρωσίας -μην ξεχνάμε ότι κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η χώρα γνωρίζει άνθηση στα γράμματα και στις τέχνες ανάλογη με αυτήν της Αναγέννησης στη Δύση-, όλη η πνευματική ελίτ, διανοούμενοι, φιλόσοφοι, καλλιτέχνες κ.λπ. συλλαμβάνονται, εκτελούνται ή απελαύνονται στη Δύση.
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι στα γυρίσματα της ταινίας "Αντρέι Ρουμπλιόφ"
Ο Ταρκόφσκι γεννιέται το 1932. Σε έναν κόσμο αθεϊστικό, όπου και μόνο η αναφορά στον Θεό ήταν έγκλημα και όπου οι ιερείς σύρονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και όσοι δήλωναν πιστοί θεωρούνταν τρελοί. Η μητέρα του τον βαπτίζει, και μάλιστα σε πολύ μικρό διάστημα από τη γέννησή του.
Ο Στάλιν έχει κρατικοποιήσει τη γη, οι αγρότες εξολοθρεύονται στα γκουλάγκ. Η Σοβιετική Ενωση οδηγείται στη λιμοκτονία. Μόνο στην Ουκρανία -ο Ταρκόφσκι είναι από τη μητέρα του Ουκρανός- έχουμε 12.000.000 νεκρούς.
Παρατηρούνται φαινόμενα κανιβαλισμού σε μαζική κλίμακα. Την ίδια περίοδο, στο πλαίσιο του διωγμού της πίστης, αναδύεται ακόμη ένα φαινόμενο, ο νεοβάρβαρος αθεϊσμός.
Ανεβαίνουν θεατρικές παραστάσεις όπου η θεία λειτουργία και οι ιερές ακολουθίες παρωδούνται, οι χριστιανοί χαρακτηρίζονται κανίβαλοι λόγω του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας.
Τι γίνεται όμως στον χώρο του κινηματογράφου; Κατά τον Λένιν ο κινηματογράφος είναι το υπ’ αριθμόν ένα προπαγανδιστικό μέσο του καθεστώτος, «η τέχνη του κουμμουνισμού».
Ο Αϊζενστάιν και ο Πουντόβκιν εφαρμόζουν το δόγμα του μαρξισμού – λενινισμού στον κινηματογράφο, που στην ουσία είναι η πλύση εγκεφάλου διά του ιδεολογικού μοντάζ.
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι και οι διαφωνούντες συγγραφείς Αλεξάντερ Σολζενίτσιν («Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ») και Βαρλάμ Σαλάμωφ («Ιστορίες της Κολιμά») απορρίπτουν το δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, δημιουργούν νέες αισθητικές φόρμες στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο, εναντιώνονται στον κουμμουνιστικό ιδεολογικό ολοκληρωτισμό και φέρνουν στο φως τη ρωσική πνευματική παράδοση, με τίμημα, για τους δύο συγγραφείς, τον εγκλεισμό τους σε γκουλάγκ και σε ψυχιατρεία και τη φυσική εξόντωσή τους.
Στο «Σμιλεύοντας τον χρόνο» ο Ταρκόφσκι γράφει ότι «σκοπός της τέχνης είναι να ωθήσει τον θεατή να παλέψει με τα κρίσιμα προβλήματα της ύπαρξής του» και «στην πιο μεγαλειώδη της μορφή να κάνει τον θεατή να βιώσει την ύπαρξη του Θεού». Καμιά του ταινία δεν εκφράζει καλύτερα τις απόψεις αυτές από τον «Αντρέι Ρουμπλιώφ».
«Σε μια κοινωνία σχιζοφρενική, όπου οι άνθρωποι ζουν με δυο αντίθετες κουλτούρες», μας λέει ο σκηνοθέτης π. Πέτρος Μινώπετρος, «στον δημόσιο χώρο τα πάντα είναι αθεϊστικά ενώ στον ιδιωτικό βιώνουν το μυστήριο της πίστης, ο Ταρκόφσκι με τον εικονογράφο Αντρέι Ρουμπλιώφ” ανακτά όλη την πνευματική, ιστορική και πολιτιστική μνήμη της Ρωσίας, η οποία τελούσε υπό διωγμόν από το ολοκληρωτικό καθεστώς».
Η ομορφιά, μας λέει ο Ταρκόφσκι, είναι αυτή που θα σώσει τον κόσμο (η γνωστή ρήση του Ντοστογιέφσκι). Και ποια είναι αυτή η ομορφιά;
Η ομορφιά της βυζαντινής λειτουργίας, η ορθόδοξη θεία λειτουργία. Απέναντι στον ζόφο και στη θηριωδία του κουμμουνισμού ο Ταρκόφσκι αντιπροτείνει το υπαρξιακό, ανθρωπολογικό πρότυπο της Αγίας Τριάδας (το γνωστότερο έργο του μοναχού αγιογράφου Αντρέι Ρουμπλιώφ είναι η «Αγία Τριάδα»), που είναι η Ελευθερία, η Ισότητα, η Αδελφότητα, η Αγάπη, ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου.
Η Γαλλική Επανάσταση θεσμοποιεί την κατάργηση του Τριαδικού Θεού, θεοποιεί τη λογική, επιβάλλει την κρατική τρομοκρατία και επιφυλάσσει για τους «εχθρούς» της τη λαιμητόμο. Στο κίβδηλο τρίπτυχο Ελευθερία – Ισότητα – Αδελφότητα της Γαλλικής Επανάστασης, μητέρας της Οκτωβριανής, ο Ταρκόφσκι με τον «Αντρέι Ρουμπλιώφ» αντιπαραβάλλει τη Χριστιανική Τριαδολογία.
Δημοσιεύτηκε στο τεύχος #8 της Στέπας, στο ειδικό αφιέρωμα για τον Αντρέι Ταρκόφσκι
