του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη
Κατά την δεκαετία του 1970 στη Σοβιετική Ένωση συνέβησαν διάφορες δολοφονίες και μερικοί μυστηριώδεις θάνατοι, οι οποίοι μέχρι σήμερα παραμένουν ανεξιχνίαστοι.
Στις 16 Απριλίου 1976 στις οκτώ η ώρα το βράδυ, στο κτίριο επί της οδού Κρασνοαρμέισκαγια Νο 25, μπροστά στην πόρτα του σπιτιού του, με ένα τσεκούρι δολοφόνησαν τον Κωνσταντίν Μπογκατιριόφ, φιλόλογο, μεταφραστή από τα Γερμανικά.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας της «στασιμότητας», αλλά και της Περεστρόικα, δολοφονήθηκαν η Ζόγια Φιοντόροβνα, ο Γιεβγκένι Ρούχιν. Ο Βίκτωρ Ποπκόφ, ο π. Αλεξάντρ Μεν, ο Μπρονίς Λαουριναβιτσιούς. Μυστηριώδεις ήταν ο θάνατος δύο γνωστών αντιφρονούντων, του Αντρέι Άλαρλικ και του Αλεξάντρ Γκάλιτς. Απόπειρες δολοφονίας έγιναν κατά του Βλαντίμιρ Βοϊνόβιτς, Σερέν Βιτάλι και Ζορζ Νιβ.
Η δολοφονία όμως που μέχρι σήμερα προκαλεί διάφορες συζητήσεις και αποτελεί τη γεννήτρια διαφόρων αστικών μύθων, είναι εκείνη του συγγραφέα και ποιητή Γιούρι Ντομπρόφσκι, τον «Ρώσο Δον Κιχώτη» κατά πολλούς συγκαιρινούς του.
Έμεινε φυλακισμένος στα Γκουλάγκ δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια, πρώτα στην Κολιμά, μετά στο Ταϊσέτ. Δεν έσπασε ποτέ. Επέστρεψε στην Μόσχα στα μέσα της δεκαετίας του 1950, μόλις είχε ξεκινήσει η σύντομη «άνοιξη και το λιώσιμο των πάγων» επί Χρουστσόφ.
«Ο πίθηκος ήρθε κρατώντας το κρανίο του» (1959), η συλλογή διηγημάτων «Μελαψή κυρία. Τρεις νουβέλες για τον Σαίξπηρ» (1969), το μυθιστόρημα «Φύλακας αρχαιοτήτων»(1964) και η συνέχειά του «Σχολή άχρηστων πραγμάτων» το οποίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1978 στο Παρίσι, μαζί με τα ποιήματα – κραυγές που έγραψε, δεν συμβάδιζαν με το γενικότερο πνεύμα της εποχής και, κυρίως, δεν ήταν αρεστά στο καθεστώς.
Στο μεταξύ, τα ψυχιατρεία αντικατέστησαν τα στρατόπεδα καταναγκαστικών έργων για τους αντιφρονούντες και τους ελευθερόφρονες, ενώ οι δολοφονίες των ανεπιθύμητων στα κελιά των φυλακών από ποινικούς κρατούμενους, μαζί με τους ξυλοδαρμούς στους δρόμους, τα λεωφορεία και σε σοκάκια ήταν κάτι συνηθισμένο.
Η ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, δεν μπορούσε να συγχωρήσει τον συγγραφέα που είχε αποκατασταθεί για τις άδικες διώξεις που είχε υποστεί και για την τόλμη του να καταγγείλει τις θηριωδίες του συστήματος των Γκουλάγκ. Το μυθιστόρημά μου «Σχολή άχρηστων πραγμάτων», από πολλούς θεωρείται πολύ καλύτερη απεικόνιση του κλίματος της δεκαετίας του 1930 ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που το θεωρούν πολύ, καλύτερο από τα έργα του του Σολζενίτσιν και του Σαλάμοφ. Όλα τα χρόνια μέχρι τον παράξενο και τραγικό του θάνατο, οι μυστικές υπηρεσίες τον παρακολουθούσαν, τον απειλούσαν, τον χτυπούσαν.
Πριν από σαράντα χρόνια, την άνοιξη του 1978, λίγο μετά την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του «Σχολή άχρηστων πραγμάτων», άγνωστοι ξυλοκόπησαν τον Ντομπρόφσκι στο φουαγιέ του Μεγάρου της Λέσχης Λογοτεχνών στην Μόσχα. Ενάμιση μήνα αργότερα ο συγγραφέας κατέληξε από εσωτερική αιμορραγία. Μέχρι σήμερα, δεν έχει εξιχνιαστεί η δολοφονία του και οι δράστες, φυσικοί και ηθικοί αυτουργοί, παραμένουν στο σκοτάδι ατιμώρητοι. Πολλοί, μέχρι σήμερα, πιστεύουν, πως ο συγγραφέας έχασε τη ζωή του εξαιτίας αυτού του μυθιστορήματος.
Ο Γιούρι Οσίποβιτς Ντομπρόφσκι γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1909. Αποφοίτησε από την Ανώτατη Λογοτεχνική Σχολή το 1932 και αμέσως τον συνέλαβαν και τον εξόρισαν στην Άλμα Ατά του Καζακστάν. Εργάστηκε ως κριτικός της τέχνης, αρχαιολόγος, δημοσιογράφος, δάσκαλος. Το 1936 τον συνέλαβαν ξανά, αλλά τον απελευθέρωσαν μετά από μερικούς μήνες. Όλα όσα έζησε κατά τη διάρκεια της κράτησής του, αποτέλεσαν το υλικό για το μυθιστόρημά που έγραψε το 1964 με τίτλο «Φύλακας αρχαιοτήτων» αλλά και του δεύτερου μεγάλου έργου του «Σχολή άχρηστων πραγμάτων» που δημοσιεύτηκε το 1978 στο Παρίσι, όπου είχε στείλει κρυφά το χειρόγραφο. Στο δεύτερο έργο του ο συγγραφέας κράτησε τα πραγματικά επίθετα των ανακριτών του κι έτσι έγιναν γνωστοί οι Χριπούστσιν και Μιατσίν.
Το 1938 εκδίδεται το μυθιστόρημά του «Ντερζάβιν». Ένα χρόνο αργότερα συλλαμβάνεται ξανά. Τον στέλνουν στην Κολιμά. Επιστρέφει στην Άλμα Ατά μόλις το 1943 βαριά άρρωστος. Το χειμώνα του 1943 νοσηλευόμενος στο νοσοκομείο αρχίζει να γράφει το μυθιστόρημά του «Ο πίθηκος ήρθε κρατώντας το κρανίο του». Δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1959. Το 1946 ο Ντομπρόφσκι άρχισε να γράφει ένα κύκλο νουβελών με θέμα τον Σαίξπηρ. Εκδόθηκε το 1969. Το 1949 τον συνέλαβαν ξανά και τον φυλάκισαν για 6 χρόνια. Εξέτισε την ποινή του στον Μεγάλο Βορρά, αλλά και στην Τασκένδη. Αποκαταστάθηκε το 1956 μετά το 20ο συνέδριο του Κ.Κ.Σ.Ε. και του επέτρεψαν να επιστρέψει στην Μόσχα.
Το μυθιστόρημα της κατοχής
«Ο πίθηκος ήρθε κρατώντας το κρανίο του», είναι ένα μυθιστόρημα, η πλοκή του οποίου εκτυλίσσεται σε κάποια δυτικοευρωπαϊκή χώρα, κατεχόμενη από τους φασίστες. Στόχος του συγγραφέα ήταν να απεικονίσει μία συλλογική μορφή των κατοίκων της Ευρώπης που μάχονται κατά του ολοκληρωτισμού. Πολλοί κριτικοί, βέβαια, εικάζουν, όχι αδικαιολόγητα, ότι ουσιαστικά ο Ντομπρόφσκι, περιέγραψε τον ολοκληρωτισμό της Ε.Σ.Σ.Δ και όχι τον ευρωπαϊκό φασισμό. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημάνουμε πως οι βασικοί ήρωες του μυθιστορήματος είναι Ευρωπαίοι διανοούμενοι, γαλουχημένοι στις ανθρωπιστικές παραδόσεις. Βασικός ήρωας είναι ο καθηγητές Μεζονέ, ο οποίος αντιμετωπίζει το δίλημμα ανάμεσα στην πνευματική και την φυσική αυτοκτονία. Με τον θάνατό του αναγορεύεται νικητής στον αγώνα που έδινε. Ο καθηγητής Λανέ, συνοδοιπόρος του Μεζονέ, είναι ο αντίποδάς του. Συμβιβάζεται για να επιβιώσει.
Τα αντικριστά μυθιστορήματα
Το πρώτο μυθιστόρημα «Ο φύλακας αρχαιοτήτων» έχει ως βασικό θέμα την αντίσταση στον δεσποτισμό και την ελευθερία του πνεύματος. Ο κύριος ήρωας είναι ένας ανώνυμος φύλακας μουσείου στην Άλμα Ατά, ο οποίος αντιμετωπίζει τα αντικείμενο που τάχθηκε να φυλάει ως μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ως μέρος της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς και όχι ως νεκρές αξίες. Ο Ντομπρόφσκι επιμένει ότι η απάνθρωπη ιδεολογία είναι αδύναμη μπροστά στην πανίσχυρη πολυμορφία του κόσμου.
«Η σχολή των άχρηστων πραγμάτων» είναι η συνέχεια του πρώτου. Ο βασικός ήρωας είναι ένας φυλακισμένος, ο οποίος αντιμετωπίζει την προδοσία των γύρω του. Ωστόσο, η ελευθερία του πνεύματος αποδεικνύεται ισχυρότερη της τυραννίας.
«Οι σημειώσεις ενός αλητάκου»
Το 1990 δημοσιεύτηκε το μυθιστόρημα του Ντομπρόφσκι «Οι σημειώσεις ενός αλητάκου». Είναι ένας ύμνος στο αίσθημα δικαιοσύνης που διακατέχει τον άνθρωπο. Στο έργο του αυτό, ο συγγραφέας αφηγείται πως καταδικάστηκε για αλητεία, επειδή υπερασπίστηκε μία γυναίκα που την χτυπούσαν. Κατά τη διάρκεια της δίκης αντιμετώπιζε το παράλογο και την ανοησία. Αποκορύφωμα του παραλόγου ήταν η καταδικαστική απόφαση σε βάρος ενός κωφάλαλου για «εξύβριση».
Η ποιητική δημιουργία
Παρά το γεγονός ότι ο Ντομπρόφσκι έχουν πλούσια ποιητική παραγωγή, κατά τη διάρκεια της πολυτάραχης ζωής του, είδε μόνο ένα του ποίημα δημοσιευμένο. Πρόκειται για το «Πέτρινο τσεκούρι» που δημοσιεύτηκε το 1939. Συγκλονιστικό θεωρείται το ποίημα του «Σκουπίδια», στο οποίο περιγράφει τη συνάντησή του με τον πρώην ανακριτή του, στην λαϊκή αγορά της Άλμα Ατά. Η συνάντηση αυτή αναγκάζει τον ποιητή να στοχαστεί πάνω στο θέμα της απουσίας της δικαιοσύνης από τον κόσμο, στον οποίο είναι τόσο στενά συνδεδεμένες οι ζωές των δημίων και των θυμάτων τους. Κύριο χαρακτηριστικό την ποιητικής του Ντομπρόφσκι είναι η απεικόνιση πραγματικών περιστατικών της ζωής του και κατέχει εξέχουσα θέση σε αυτό που αποκαλούμε σήμερα λογοτεχνία των στρατοπέδων.
Ο τάφος του Γιούρι Ντομπρόφσκι
