του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη
Την 9η Ιουλίου 2015 σε ογκολογική κλινική του Ισραήλ πέθανε από καρκίνο η Αικατερίνα Γιούρεβνα Γκένιεβα, μια φωτεινή και γενναία προσωπικότητα της Ρωσίας, η οποία με το έργο της σφράγισε την ταραγμένη εικοσιπενταετία που ακολούθησε τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Η Αικατερίνα Γκένιεβα ήταν φιλόλογος, διακεκριμένη προσωπικότητα της πολιτιστικής αλλά και πολιτικής ζωής της Ρωσίας, εμπειρογνώμονας της UNESCKO, μέλος της Ομοσπονδιακής Πολιτικής Επιτροπής του αντιπολιτευόμενου κόμματος «Πλατφόρμα πολιτών» και γενική διευθύντρια της Πανρωσικής Βιβλιοθήκης Ξένης Λογοτεχνίας «Ρουντομινό», στην οποία εργάστηκε συνολικά 43 ολόκληρα χρόνια.
Πατέρας της Αικατερίνας Γκένιεβα ήταν ο ηθοποιός Γιούρι Αρόνοβιτς Ρόζενμπλιτ, ενώ μητέρα της ήταν η χειρούργος Γιλένα Νικολάγιεβνα Γκένιεβα. Μετά το διαζύγιο των γονιών της, η μικρή Αικατερίνα πέρασε τα παιδικά της χρόνια με τους γονείς της μητέρας της. Η γιαγιά της, η Γιλένα Βασίλιεβνα Γκένιεβα τα μακρινά χρόνια της δεκαετίας του 1920 κάθε χρόνο έκανε τις διακοπές της στο περιβόητο «Σπίτι των ποιητών» του Μαξιμιλιάν Βολόσιν στο Κοκτεμπέλ της Κριμαίας και αλληλογραφούσε με μια πλειάδα επιφανών ποιητών και συγγραφέων. Η αλληλογραφία που διατηρούσε στο διάστημα 1925 – 1933 με τον Σ. Ν. Ντουρλίνιν εκδόθηκε το 2010 στη Μόσχα. Ο παππούς της Νικολάι Νικολάγιεβιτς Γκένιεφ ήταν μηχανικός των σιδηροδρόμων και συγγραφέας τεχνικών βιβλίων.
Η Αικατερίνα Γκένιεβα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Σχολή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Μόσχας, υποστήριξε τη διδακτορική της διατριβή με θέμα «Η βιβλιοθήκη ως κέντρο διαπολιτισμικής επικοινωνίας». Παράλληλα, εντρύφησε στην αγγλική λογοτεχνία και ιδιαίτερα στην πρόζα του 19ου και 20ου αιώνα. Έχει γράψει πολλά άρθρα και σχόλια, αφιερωμένα στα έργα του Ντίκεντς, της Όστιν, της Σαρλότ και Έμιλυ Μπροντέ, του Τζέιμς Τζόις, της Βιρτζίνια Γουλφ, της Σούζαν Χιλ και άλλων.
Το 1972 άρχισε να εργάζεται στην Πανενωσιακή Κρατική Βιβλιοθήκη Ξένης Λογοτεχνίας «Ρουντομινό». Το 1989 έγινε υποδιευθύντρια και το 1993 γενική διευθύντρια της βιβλιοθήκης στην οποία αφιέρωσε όλη της τη ζωή. Στη συνέχεια εκλέχτηκε αντιπρόεδρος της Ρωσικής Ένωσης Βιβλιοθηκών και πρώτος αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Βιβλιοθηκών, θέσεις που κατείχε μέχρι το τέλος της ζωής της.
Το 1995 ήταν μεταξύ εκείνων που ανέλαβαν την υλοποίηση των πολιτισμικών προγραμμάτων του Ινστιτούτου «Ανοιχτή κοινωνία» (του Ιδρύματος Σόρος) στη Ρωσία καταλαμβάνοντας διαδοχικά τις θέσεις του προέδρου της Εκτελεστικής Επιτροπής, του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου και του προέδρου της Διεύθυνσης Στρατηγικής.
Η Αικατερίνα Γκένιεβα ήταν η προσωποποίησης της ρωσικής διανόησης στο διάβα των αιώνων. Προσωπικότητα εξαιρετικής ευρυμάθειας και κουλτούρας ήταν μέλος των συντακτικών επιτροπών των λογοτεχνικών περιοδικών «Ξένη λογοτεχνίας» και «Ζνάμια», της παιδικής εφημερίδας «Παιδική λογοτεχνία», του περιοδικού «Βιβλιοθήκη», «Ρωσική σκέψη» και άλλων. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στο προσωπικό της έργο, το περιοδικό «Ταχυδρόμος της Ευρώπης» μια υποδειγματική έκδοση διαλόγου ανάμεσα στη Ρωσία και την Ευρώπη.
Χάρη στην Αικατερίνα Γκένιεβα, η οποία συνέλαβε και υλοποίησε το πρόγραμμα Ex Libris, σώθηκαν από τον αφανισμό χιλιάδες επαρχιακές και αγροτικές βιβλιοθήκες της Ρωσίας. Παρά τον καταπονημένο από την αρρώστια οργανισμό της, επέμενε να ταξιδεύει στις απομακρυσμένες περιοχές της Ρωσίας, μεταφέροντας κούτες με βιβλία για τις τοπικές βιβλιοθήκες, οργανώνοντας ταξίδια συγγραφέων στις εσχατιές της αχανούς χώρας του Πούσκιν για να συναντηθούν με τους αναγνώστες.
Η Αικατερίνα Γκένιεβα ως πρόεδρος του «Ινστιτούτου Ανεκτικότητας» ήταν ένας φάρος φωτεινός, ένα σημείο προσανατολισμού, μια γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ της Ρωσίας και του υπόλοιπου κόσμου.
Είναι νωπή στη μνήμη μου, η συζήτηση που κάναμε πέρσι το Νοέμβριο στο Σότσι, παρέα με τον κόμη Τρουμπετσκόι, πρόεδρο της Επιτροπής Γαλλορωσικού Διαλόγου, αναλύοντας επί ώρες τη διεθνή κατάσταση, τις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης, την ανάγκη για μια αναβάθμιση του διαλόγου με όχημα τον πολιτισμό.
Η συνάντηση και η συναναστροφή με την Αικατερίνα Γιούρεβνα, όπως την αποκαλούσαν όλοι, ήταν μια όαση χαράς, διαλόγου και βαθιάς αλληλοκατανόησης και αλληλοσεβασμού. Μια φορά, στο σπίτι της, συζητώντας διάφορα σχέδια για την προβολή της Ελλάδας μέσα από εκδόσεις, συναντήσεις, συνεργασίες με ελληνικά ιδρύματα, έδειχνε στους επισκέπτες της αντικείμενα που εκπροσωπούσαν αρκετές γενιές της ρωσικής διανόησης και τα οποία η ίδια και ο σύζυγος της συνέλεγαν όλη τους τη ζωή με σκοπό να τα δωρίσουν στις αντίστοιχες βιβλιοθήκες ή μουσεία. Χάρη στην πειθώ της πολλοί πλούσιοι Ρώσοι ανέλαβαν χορηγικά προγράμματα για τον εμπλουτισμό βιβλιοθηκών και μουσείων σε ολόκληρη τη Ρωσία.
Η Αικατερίνα Γκένεβα ήταν η ψυχή του προγράμματος «Επιστροφή», το οποίο χρηματοδοτούσε τόσο την επιστροφή ρωσικών βιβλιοθηκών και αρχείων, κυρίως της πρώτης γενιάς της ρωσικής διασποράς, όσο και αρχείων ξένων χωρών που βρέθηκαν στη Ρωσία μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Θυμάμαι τη χαρά της όταν μου ανακοίνωσε την επιστροφή στην Αυστρία χιλιάδων βιβλίων και άλλων αντικειμένων.
Η Αικατερίνα Γκένιεβα ήταν ένας γενναίος άνθρωπος που δε δίστασε να πάει κόντρα στο ρεύμα της εποχής και να υψώσει το ανάστημα της, υπερασπιζόμενη το δικαίωμα της γνώμης, της διαφωνίας, της αντίρρησης, το διάλογο και, κυρίως, την ανεκτικότητα.
Η Αικατερίνα Γιούρεβνα το ακριβό αυτό πλάσμα που είχε ως πρότυπο του τις γυναίκες των Δεκεμβριστών του 1825, με τη ζεστασιά και την αγάπη του, μεγάλωσε γενιές ολόκληρες βιβλιοθηκονόμων, αναγνωστών και συγγραφέων. Γι’ αυτά και για άλλα πολλά θα τη θυμούνται οι συμπατριώτες της και όσοι από εμάς είχαν τη μεγάλη τύχη να τη γνωρίσουν.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που την σκεπάζει.
Δημοσιεύτηκε στα Ρωσικά, στο περιοδικό “Αγγελιοφόρος της Ευρώπης”¨[Вестник Европы] το 2016
